Ηλίας Κασσελάς: Η μόνη εποχή στην οποία θα μπορούσα να ζήσω είναι η εποχή της συνεχώς "παλλόμενης μεμβράνης" του εδώ και τώρα

Συνέντευξη στην Κάλλια Βαβουλιώτη

O Ηλίας Κασσελάς είναι ένας εικαστικός καλλιτέχνης που "μοιράζει" το χρόνο του μεταξύ Αθήνας και της γενέτειρας του της Κορίνθου. Παρά το νεαρό της ηλικίας του έχει επιδείξει σπουδαία δείγματα εικαστικής απεικόνισης με ήδη δύο ατομικές εκθέσεις στο ενεργητικό του αλλά και τη συμμετοχή του σε πλήθος ομαδικών εκθέσεων ενώ επίσης έχει ασχοληθεί με το animation και την εικονογράφηση βιβλίων. Στην τελευταία και πιο πρόσφατη ατομική του έκθεση "Εσωτερικά Τοπία"  σε επιμέλεια Πάρη Καπράλου προσεγγίζει εσωτερικούς κόσμους και πολιτισμούς μέσα από τη μέθοδο που ο ίδιος αποκαλεί ημι-αυτοματισμό, ενώ τα έργα του έμπεριέχουν συμβολισμούς και πρόσωπα από μυθολογίες των Σουμέριων - γεγονός που αποδεικνύει ότι ο Κασσελάς είναι μία περίπτωση ερευνητή-εικαστικού με σημαντικό φιλοσοφικό υπόβαθρο.

Πως ανακάλυψες την κλίση σου στη ζωγραφική; Ξεκίνησες με πενάκι ή πειραματίστηκες πριν καταλήξεις σε αυτή τη μέθοδο;

Μικρός συνήθιζα να περνάω αρκετές ώρες μόνος μου, είτε παίζοντας είτε διαβάζοντας είτε ζωγραφίζοντας. Συνέχισα να ζωγραφίζω σε όλο το δημοτικό και το γυμνάσιο, όπου και έμαθα για την ύπαρξη των σχολών καλών τεχνών, από την τότε δασκάλα καλλιτεχνικών του γυμνασίου μου, η οποία και με προέτρεψε να ξεκινήσω μαθήματα σχεδίου για να εισαχθώ σε μία από αυτές.

Τα πρώτα χρόνια της φοίτησής μου στη Σχολή Καλών Τεχνών Φλώρινας χρησιμοποιούσα σινική μελάνη με πινέλο και πένα, ύστερα μελάνη και μαρκαδοράκι και στο τέλος μόνο μαρκαδοράκι, υλικό με το οποίο εως τώρα έχω παράξει το μεγαλύτερο όγκο της δουλειάς μου. Το τελευταίο διάστημα χρησιμοποιώ όλο και περισσότερο σινική μελάνη με πένα.

 Αν επέλεγες να ζήσεις σε μία άλλη εποχή, ποια θα ήταν αυτή και γιατί;

Δε ξέρω. Το παρελθόν δεν έχει υπόσταση, αποτελεί αναμνήσεις δηλαδή αντίλαλους πραγμάτων, το μέλλον δεν έχει υπόσταση, αποτελεί προοπτικές και σπόρους. Κάθε δεύτερο εξαφανίζεται δίχως δεύτερη σκέψη και το ίδιο και ό,τι αποτελεί τον "εαυτό" σε ένα σύμπαν όχι "πραγμάτων" μα ατελείωτων διαδικασιών απρόσωπων και αδιάφορων για τον "εαυτό" του καθενός. Συνεπώς η μόνη εποχή στην οποία θα μπορούσα να ζήσω είναι η εποχή της συνεχώς "παλλόμενης μεμβράνης" του εδώ και τώρα, ευτυχώς ή δυστυχώς. Ή ίσως αυτός είναι ο τρόπος μου να διαχειριστώ ότι πλησιάζω τα 40.
 
 Πως ξεκινάει ένα έργο «ημι-αυτοματισμού» για τον Ηλία Κασσελά; Ποια είναι η αφορμή; Υπάρχει κάποια διαδοχικότητα στην προσέγγιση ή είναι ένας κόσμος που έρχεται φωτογραφικά σαν έμπνευση και έπειτα αποτυπώνεται;
 
Συνήθιζα να ονομάζω "ημι-αυτοματισμό" το τρόπο που λειτουργώ ζωγραφικά, προσπαθώντας να περιγράψω με ειλικρίνεια τη διαδικασία που ακολουθώ τόσο πριν αρχίσω να σχεδιάζω, όσο και τη ζωγραφική αυτή καθ' εαυτή. Τη περίοδο 2012-2015 πειραματίστηκα με συγκεκριμένες τεχνικές εξαπάτησης του νου και κατάφερα να δημιουργώ εναν νοητικό κενό χώρο τον οποίο ερχόταν να γεμίσει βίαια και αυτόματα η φαντασιακή δεξαμενή και τα αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας τα αποτύπωνα στο χαρτί όσο πιο ελεύθερα γινόταν. Σταδιακά μπόρεσα να αντιληφθώ μια κοινή πηγή παραγωγής αυτών των εικόνων και μορφών και αυτή τη πηγή την αναγνώρισα σαν αυτό που αποκαλώ έναν ιστό ή πλέγμα πληροφορίας. Κάποιες από τις μορφές και κάποιες από τις γεωγραφίες που έκαναν την εμφάνισή τους στο χαρτί επέμεναν να συνεχίσουν να εμφανίζονται με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, και με τον καιρό συνειδητοποίησα ότι μου χάριζε ευχαρίστηση το να θεωρώ πως αυτός ο ιστός πληροφορίας που προανέφερα αποτελεί μια πραγματικότητα από μόνος του, με τις πεδιάδες και τις πόλεις και τις οντότητες που τον κατοικούν (και περιμένουν να μεταλλαχθούν σε κάτι ανώτερο ή απλά να κονιορτοποιηθούν) να αποτελούν επίσης κτήμα όλων μας.

Ένα ακόμη πράγμα που κατάλαβα από τη περίοδο 2012-2015 είναι πως ο καθένας μας μπορεί να πιστέψει το οτιδήποτε, αρκεί να πείσεις το νευρικό σύστημα και το μυαλό, μέσω της επαναληπτικότητας συγκεκριμένων πράξεων και τη χρήση σωστής ορολογίας και λεξιλογίου.
 

Οι ατομικές σου εκθέσεις αποτελούν ένα ταξίδι που εκκινεί από την «Δυναμική των Μεταλλάξεων» ξανά σε επιμέλεια Πάρη Καπράλου, μεταβαίνει στην «Ομόφωνη Στιγμή» για να φτάσει σήμερα στα «Εσωτερικά Τοπία» (επιμ. Πάρη Καπράλου) . Πόση αυτογνωσία χρειάζεται να έχει ένας εικαστικός καλλιτέχνης για να επικοινωνήσει με τους έντονους συμβολισμούς που περιλαμβάνονται στα δικά σου έργα;

Οι συμβολισμοί και τα σύμβολα που χρησιμοποιώ στη δουλειά μου αποτελούν είτε κομμάτι κάποιου συστήματος εσωτερισμού δυτικού ή μη, πεδίο απ το οποίο αντλώ έμπνευση ούτως ή άλλως, είτε αποτελούν σύμβολα καθαρά δικής μου έμπνευσης και καπρίτσιου. Συνεπώς φαντάζομαι πως κάποιος θεατής με τα ίδια χόμπυ με εμένα ίσως διασκεδάσει αναγνωρίζοντας τη σύνδεση μεταξύ κάποιας φιγούρας και κάποιου γνωστού συμβόλου για αυτόν, σε έναν πίνακά μου.

 Δύο από τα πιο χαρακτηριστικά σου θέματα αποτελούν ο θάνατος και ο έρωτας και ίσως θα έλεγε κανείς και αυτά τα δύο σε αντιπαραβολή. Με την θεότητα της Ερεσχιγάλ να «κρύβεται» στους πινακές σου, πως το εικαστικό σου ταξίδι στράφηκε στις θεότητες και στα σύμβολα των Σουμέριων;

Νομίζω πως πρώτα απ' όλα παράγω εικόνες επειδή το να δημιουργώ με βοηθάει να διαχειρίζομαι το υπαρξιακό μου άγχος. Να δέχομαι δηλαδή ότι επί της ουσίας βρίσκομαι εδώ για ένα μικρό χρονικό διάστημα περιμένοντας να εξαφανιστώ το ίδιο γρήγορα από και σε ένα απρόσωπο σύστημα συνεχούς μεταβολής και ατελείωτης κίνησης. Οπότε αν σκέφτομαι πως αφήνω πίσω μου ένα έργο το οποίο ιδανικά θα αποκτούσε μια κάποια αναγνώριση, κατασκευάζω και τη ψευδαίσθηση πως δήθεν έχω μια μικρή νίκη ενάντια στο αναπόδραστο τίποτα. Ψευδαίσθηση σίγουρα, μα παρ' ολ' αυτά λειτουργική, μιας και μου επιτρέπει να είμαι δραστήριος και δημιουργικός, άρα και πολύτιμη.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο τοποθετώ και το ενδιαφέρον και τη πρακτική μου ενασχόληση με αυτό που αποκαλούμε συστήματα και τεχνικές του δυτικού κατά κύριο λόγο εσωτερισμού. Είναι ένα σύστημα επικοινωνίας, μια γλώσσα και ταυτόχρονα ένας χάρτης ο οποίος μου επιτρέπει να κατανοώ καλύτερα τη θέση μου σε σχέση με οτιδήποτε άλλο αναπνέει μαζί με μένα στη σύντομη αυτή ύπαρξη που μοιραζόμαστε.

Έτσι, χρησιμοποιώντας τη τέχνη και τη μαγεία, δίνοντας στις θεότητες διαφόρων πολιτισμών και τα σύμβολά τους μια θέση στο χαρτί, χρησιμοποιώντας το ταιριαστό αλφάβητο για να μπορέσω να χτίσω μια σχέση συμπάθειας μεταξύ αυτού που επιθυμώ να παράξω και της διάνοιας ή έστω της διακριτικής ενέργειας που χαρίζει τη κίνηση στο κόσμο, έχω στα χέρια μου ένα τρόπο να νοηματοδοτώ εκ νέου κάθε φορά τη θέση μου στο εδώ και τώρα καθώς και ένα εργαλείο παραγωγής εικαστικού έργου.

Κάποιες από τις θεότητες ή Ιδέες που μελετάω ή προσπαθώ να προσεγγίσω (όπως η Ερεσχιγάλ) τις συμπαθώ παραπάνω λόγω προσωπικών εμπειριών ή φετίχ που δε έχουν νόημα για κάποιον άλλο, μάλλον.  
 

 Θεωρείς εικαστικά αλλά και φιλοσοφικά τον έρωτα και τον θάνατο αντικρουόμενες έννοιες;

 Κάτι δηλαδή σαν τάσεις; Όπως οι φροϋδικές ορμές ζωής και θανάτου ας πούμε του eros/thanatos; Μπορεί, δεν είμαι γνώστης του αντικειμένου. Βλέποντας το θέμα πιο απλοϊκα ίσως, δε νομίζω ότι υπάρχει κάτι αντικρουόμενο με το θάνατο, μιας και ο θάνατος είναι αναπόδραστος και σίγουρος. Δε ξέρω κατα πόσον ο έρωτας τον αντισταθμίζει με κάποιο τρόπο. Εμπειρικά μιλώντας, από τότε που (θεωρώ πως) γνώρισα τον έρωτα, ταυτόχρονα γνώρισα και τον απόλυτο τρόμο της πιθανής απώλειας αυτού που ερωτεύτηκα.

Νομίζω πως το να γερνάς, ιδανικά θα έπρεπε να σημαίνει ότι δέχεσαι με μεγαλύτερη ηρεμία το γεγονός πως πλησιάζει η ώρα που θα πάψεις να έχεις το ίδιο σχήμα εντός κι εκτός. Ο θάνατος στο τέλος της ημέρας δεν έχει από μόνος του κάποια τρομακτική ποιότητα- θα έρθει. Αυτό το οποίο με πανικοβάλλει είναι το παράδοξο της ύπαρξης του τίποτα.
 

   Έχεις αναφέρει  «Εστιάζω πλέον περισσότερο στη σύνθεση και την “αρχιτεκτονική” του έργου, επιδιώκοντας την ισορροπία, ακόμα κι αν αυτή αναδύεται από το χάος. Με αυτό το τρόπο συνεχίζω την αναζήτησή μου, του να δημιουργώ εικόνες που ενώνουν το παράδοξο με το οικείο». Τα εικαστικά σου έργα αποτελούν επομένως περιπλανήσεις και ανάγκη της δικής σου εσωτερικής αναζήτησης, άρα στροφή εντός ή περισσότερο μία ανάγκη επικοινωνίας και εξωτερίκευσης  και απεύθυνσης προς τον φιλότεχνο κόσμο;

Σίγουρα τα εικαστικά μου έργα αποτελούν μια ανάγκη εσωτερικής αναζήτησης, όπως ανέφερα και προηγουμένως, η ζωγραφική είναι για εμένα μια καθαρά προσωπική και μοναχική υπόθεση. Από κει και πέρα, το να προσπαθώ να είμαι "καλλιτέχνης" σημαίνει πως αναγκαστικά πρέπει να υπάρχουν και θεατές που θα αναγνωρίσουν και θα κρίνουν με το τρόπο τους αυτό που παράγω. Ακόμα και σε κάποιο κελί ή σε κάποια σπηλιά να ήμουν απομονωμένος, θα συνέχιζα να παράγω ό,τι παράγω, απλά δε θα είχα τη χαρά να μοιράζομαι αυτό που παράγω με το κόσμο. Διότι ασχέτως του πόσο αντικοινωνικός είμαι, με ευχαριστεί και με "γεμίζει" το να μου κάνει κάποιος τη τιμή να ασχοληθεί με το εικαστικό μου έργο και να το σχολιάσει.
 
Ποια είναι η άποψη σου για τις εικαστικές τέχνες στην Ελλάδα; Πολλοί θεωρούν την ενασχόληση με τις τέχνες πάρεργο ενώ σε άλλες χώρες του κόσμου, οι τέχνες γνωρίζουν μεγαλύτερη αναγνώριση και γίνονται αντιληπτές ως εργασία αποτελώντας την κύρια πηγή βιοπορισμού των καλλιτεχνών.

Δε θα ήθελα να κάνω κάποιου είδους πολιτικό σχόλιο. Φυσικά όταν δε λειτουργούν κάποιοι τομείς όπως η δημόσια υγεία ή η εκπαίδευση, θα ήταν υπερβολικό να αγανακτήσει κανείς που οι τέχνες δεν έχουν την θέση που θα έπρεπε να έχουν ή ν'αγανακτεί που δεν μπορεί να βιοποριστεί από αυτήν . Δεν είναι δυνατόν να ψέγει κάποιος το κοινό που ακόμα και αν εκτιμά τη δουλειά του δεν είναι σε θέση να αγοράσει τα έργα του.

 Απ' την άλλη, δεν εκτιμώ ιδιαίτερα τη λογική που προτείνει πως "πάνω απ' ολα να το διασκεδάσεις εσύ, κάντο για τη πάρτη σου μόνο". Μου φαίνεται πως γεννά την ηττοπάθεια. Δε το κάνω "για τη πάρτη μου μόνο". Αν ήθελα να το κάνω "για τη πάρτη μου μόνο" θα έκανα έκθεση στο σπίτι μου και θα παρουσίαζα τους πίνακές μου σε 4 φίλους και γνωστούς.

Η αλήθεια είναι πως δεν έχω ζήσει εκτός Ελλάδας ποτέ, για να μπορώ να κρίνω εμπειρικά το αν θα κατάφερνα να βιοποριστώ από τη τέχνη μου κάπου αλλού. Θα είχε φοβερή πλάκα να είχα μεταναστεύσει σε 3-4 διαφορετικές χώρες, πιο φιλικές απ την Ελλάδα στο θέμα της τέχνης, και να ανακάλυπτα πως ούτε εκεί θα μπορούσα να βιοποριστώ καθαρά και μόνο απ΄το εικαστικό μου έργο!

Προς το παρόν, είμαι αρκετά τυχερός που η κύρια δουλειά μου είναι κοντά στο αντικείμενό μου, μιας και εδώ και περίπου 10 χρόνια εργάζομαι σα καθηγητής σχεδίου στα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών Global Arts Studios στη Κόρινθο, τα οποία προσφέρουν τη ποιοτικότερη εκπαίδευση στο χώρο του σχεδίου και της τέχνης γενικότερα σε όλο το νομό Κορινθίας.
 
Υπάρχει κάποια φιλοσοφία ή κάποια αξία με την οποία πορεύεστε; Κάποιο αγαπημένο μόττο που αποτελεί φιλοσοφία ζωής ;

Τίποτα, για να είμαι ειλικρινής. Απλά προσπαθώ να μη τσαντίζομαι καθημερινά από τους χίλιους και δύο λόγους που σου προσφέρει απλόχερα η ζωή στη χώρα μας και να αλιεύω όπου μπορώ το Αστείο.

* Η έκθεση του Ηλία Κασσελά "Εσωτερικά Τοπία" σε επιμέλεια Πάρη Καπράλου παρατείνεται στο χώρο τέχνης Alma Mater (Εμμανουήλ Μπενάκη 62, Εξάρχεια) εως τις 22 Ιανουρίου 2025.