Βιβλιοκριτική | Ζοζέ Σαραμάγκου - Περί τυφλότητος | Νινέτα Πλυτά

 

Ξενόγλωσσος Τίτλος: Ensaio sobre a cegueira
Εκδόσεις: Καστανιώτης
Μεταφράστρια: Αθηνά Ψυλλιά
Χρονολογία έκδοσης: 2010
Αριθμός σελίδων: 384

Μια επιδημία λευκής τυφλότητας χτυπάει σταδιακά όλους τους ανθρώπους μιας πόλης. Οι αρχές, στην προσπάθεια τους να περιορίσουν τη διασπορά, κλείνουν τους πρώτους τυφλούς σε ένα εγκαταλελειμμένο φρενοκομείο χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο, χωρίς βοήθεια και πολλές φορές χωρίς τρόφιμα. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τη ζωή των τυφλών τροφίμων του φρενοκομείου που μοιάζει με μια μικρογραφία κοινωνίας υπό κατάρρευση, την οποία ο Ζοζέ Σαραμάγκου έχει υπολογίσει <<με γραφειοκρατική ακρίβεια>>.

Όταν δεν μπορείς να καλύψεις τις βασικές ανάγκες της τροφής, της καθαριότητας, του ύπνου. Όταν οι αισθήσεις αχρηστεύονται γιατί δε θες να ακούς, να μυρίζεις, να γεύεσαι αυτό που υπάρχει γύρω (να το βλέπεις δεν υπάρχει έτσι κι αλλιώς σαν επιλογή). Όταν κάθε έννοια οργάνωσης και πολιτισμού έχει χαθεί, τότε ποια είναι η διαφορά του ανθρώπου απ' τα ζώα;

Το βιβλίο αυτό μου φάνηκε (δυστυχώς) πιο επίκαιρο από ποτέ: από τη μία η καραντίνα και ο φόβος μετάδοσης αυτής της άγνωστης αρρώστιας που θυμίζει τα τελευταία δύο χρόνια αλλά και οι εικόνες των τελευταίων ημερών από τη Σαγκάη, από την άλλη η εξαθλίωση της ανθρώπινης ύπαρξης που θυμίζει ειδήσεις από την Ουκρανία, με έκαναν να αναρωτηθώ (ίσως με κάποια υπερβολή, ίσως και όχι): τελικά πόσο μακριά βρισκόμαστε από αυτόν τον "επιστημονικής φαντασίας" κόσμο που περιγράφει ο Σαραμάγκου;

 «[...] κατεβήκαμε όλα τα σκαλοπάτια της αναξιοπρέπειας, όλα, μέχρι που φτάσαμε στην εξαχρείωση [...]. Διαβάζοντας το παραπάνω απόσπασμα σκέφτηκα ότι οι άνθρωποι αυτοί έφτασαν στο κατώτατο σκαλί της αξιοπρέπειας γιατί κάπως έπρεπε να ζήσουν. Για εμάς σήμερα ποια είναι η δικαιολογία που ενώ βλέπουμε επιλέγουμε να μη δούμε; Η σκέψη αυτή με τρόμαξε. Θυμήθηκα τον Πρωταγόρα και την σύσταση των πρώτων κοινωνιών: «[...] αναζητούσαν λοιπόν να συγκεντρώνονται και να διασώζονται χτίζοντας πόλεις·κάθε φορά λοιπόν που συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή πράγματι δεν κατείχαν την πολιτική τέχνη, με αποτέλεσμα πάλι να διασκορπίζονται και να αφανίζονται ».

Εδώ αντί της πολιτικής τέχνης δεν κατείχαν την όρασή τους, χωρίς την οποία δεν ήταν πια οι ίδιοι. Κι έτσι η κοινωνία που με τόσο κόπο είχαν συστήσει καταστράφηκε «σαν κάστρο από τραπουλόχαρτα ».

Και μέσα σε όλον αυτό τον χαμό, έρχεται το μεγάλο ερώτημα: Σε έναν κόσμο τυφλών, τι θα έκανες αν έβλεπες;

Δε θα κρύψω ότι σε κάποια σημεία βρήκα το βιβλίο πολύ σκληρό, μπήκα στον πειρασμό να το παρατήσω αλλά ήθελα τόσο να μάθω τη συνέχεια που τελικά έφτασα ως το τέλος. Με έκανε όμως να αναλογιστώ για πρώτη φορά το ενδεχόμενο να υπάρχει trigger warning στα βιβλία. Όσο για την ταινία, δε νομίζω ότι θα τη δω. Αρκετές εικόνες έχω ήδη.