«Η Κάτια Βαρβάκη στο Εικαστικό Ημερολόγιο της Νικολένας Καλαϊτζάκη»

 

Επιμέλεια συνέντευξης: Νικολένα Καλαϊτζάκη

Πότε και πώς προέκυψε η ενασχόληση σας με την Τέχνη, και πόσο νόημα δίνει στη ζωή σας ως σήμερα;

Οι γονείς μου ζωγράφιζαν και οι δυο από μικρή ηλικία, είχαν καλό χέρι που λέμε, ο πατέρας μου παρακολούθησε και κάποια μαθήματα ζωγραφικής δια αλληλογραφίας, ήταν γραφίστας, φωτογράφος και μακετίστας. Από αυτούς τους παλιούς που τα κάναν όλα με το χέρι. Του άρεσε πολύ να δουλεύει το ξύλο, ίσως να γινόταν ένας καλός γλύπτης αν τα πράγματα ήταν αλλιώς. Φοβερά δημιουργικός, όλο κάτι έφτιαχνε με τα χέρια του. Από μικρή ήθελα να ζωγραφίζω. Από όταν θυμάμαι τον εαυτό μου. Τώρα βέβαια δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα μπορούσα να κάνω κάτι άλλο. Για εμένα η τέχνη είναι τρόπος ζωής, η καθημερινότητά μου, η αναπνοή μου. Από όταν τελείωσα την ΑΣΚΤ στην Αθήνα το 1991 ξεκίνησα να κάνω εκθέσεις, ατομικές και ομαδικές. Παράλληλα δίδασκα σε ιδιωτικά εργαστήρια για οικονομικούς κυρίως λόγους. 

Ποια είναι η βασική θεματολογική κατεύθυνση των έργων σας, σε ποιο ρεύμα τα κατατάσσετε, και πόση αξία δίνετε στην τεχνική τους απόδοση;

Στα έργα μου κυριαρχεί η φύση και ο άνθρωπος. Τα θέματα είναι κυρίως ονειρικά, όπου κυριαρχούν το ασυνείδητο, ο χρόνος, το όνειρο, η απώλεια, η απομόνωση, οι αναμνήσεις, η παιδική ηλικία, το ταξίδι και τελευταία η ιστορία της Ελλάδας και η μυθολογία της. Εκεί το πεδίο έμπνευσης είναι τεράστιο και ανεξάντλητο. Δεν θα κατέτασσα τα έργα μου σε κάποιο συγκεκριμένο ρεύμα, ίσως υπάρχουν στοιχεία μαγικού ρεαλισμού, ιμπρεσιονισμού, εξπρεσιονισμού. Σε αυτό συνηγορούν και τα χρώματα. Δουλεύω πολύ την τεχνική, είτε ζωγραφίζω, είτε κάνω κατασκευές. Όταν χρησιμοποιώ λάδια τα επίπεδα του χρώματος μπαίνουν σε πολλά επάλληλα στρώματα. Μερικές φορές το επόμενο στρώμα καλύπτει σχεδόν ολοκληρωτικά το προηγούμενο. Πολλές φορές δουλεύω ξανά και ξανά ένα έργο που δεν με έχει ικανοποιήσει. Και φυσικά υπάρχει και η φάση της καταστροφής εκεί όπου νομίζεις ότι δεν μπορείς να κάνεις πια τίποτε άλλο. Στα  κατασκευαστικά έργα, όπως η «Φρίντα Κάλο», όπου χρησιμοποίησα σύρματα κόλλες και χαρτιά, η τεχνική δυσκολία είναι μεγάλη και χρειάζονται γερά νεύρα. Σωματικά και διανοητικά είναι επίπονο και εξαντλητικό.  

Μέσα από την Τέχνη σας επιθυμείτε να περάσετε "μηνύματα", σκέψεις και συναισθήματα στον θεατή ή απλώς μεταφέρετε στον καμβά την "αλήθεια" και την αισθητική σας, αποτυπώνοντας τα όσα σας εμπνέουν, σας απασχολούν και σας εκφράζουν;

Επιθυμώ το κάθε έργο μου να μεταφέρει στον θεατή κάποια συναισθήματα. Η τεχνική του έργου και τα μέσα που χρησιμοποιώ, για εμένα λειτουργούν βοηθητικά. Μπορεί να είναι κατασκευή ή ζωγραφική. Αν μπορέσω να «επηρεάσω» κάποιους ανθρώπους να νοιώσουν, να σκεφτούν, να φανταστούν κάτι που θα τους πάει λίγο πιο πέρα είναι μαγικό. Πάντα βέβαια με τη δική μου αλήθεια και έκφραση.  

Ποια είναι, κατά την κρίση σας, τα βασικά χαρακτηριστικά / "ποιότητες", που καθιστούν το έργο ενός εικαστικού καλλιτέχνη ξεχωριστό και τον περνούν στην αιωνιότητα;

Είναι πολύ δύσκολο να το πεις αυτό. Δεν αρκεί μόνο η ιδέα, η τεχνική, η τύχη, οι συγκυρίες, το πάθος και η επιθυμία. Είναι η ιστορική στιγμή, η τόλμη και να μπορείς να πηγαίνεις αντίθετα από τους κανόνες. Χρειάζεται συνδυασμός πολλών παραγόντων.

Πόσο σημαντικό είναι για εσάς να αναγνωρίζεται θετικά το έργο σας; Σας δίνει χαρά η ευρεία αποδοχή του; Είναι αυτό το ζητούμενο για τον κάθε σύγχρονο εικαστικό δημιουργό• η κινητήριος δύναμη για να συνεχίζει;

Έχω εξασκηθεί πια να μην επηρεάζομαι από τις κακές κριτικές. Δουλεύω πάντα με την ίδια διάθεση ό,τι και να γίνει. Φυσικά όταν αναγνωρίζεται το έργο μας είναι πολύ ευχάριστο και λειτουργεί και ως κινητήριος δύναμη. Αλλά αν είσαι δημιουργός δημιουργείς με οποιεσδήποτε συνθήκες.  

Υπάρχει "καλή" και "κακή" Τέχνη, και αντίστοιχα "καλός" και "κακός" εικαστικός; Η αξιολόγηση της Τέχνης και των εκπροσώπων της και η ταξινόμηση της σε "ποιοτικούς" και "μη" είναι, τελικά, "αντικειμενική" ή "υποκειμενική" υπόθεση που αφορά περισσότερο τα άτομα που εμπλέκονται σε αυτήν (καλλιτέχνες, γκαλερίστες, επιμελητές) παρά το φιλότεχνο κοινό;

Πιστεύω ότι τις περισσότερες φορές είναι υποκειμενικό. Στην εποχή μας βλέπουμε να προβάλλονται καλλιτέχνες από επιμελητές, συλλέκτες και γκαλερί, για οικονομικούς λόγους. Το χρηματιστήριο της τέχνης είναι  αδιαμφισβήτητο. Από την άλλη, η επαφή με την τέχνη και η παιδεία σίγουρα βελτιώνει την κρίση των φιλότεχνων. Είναι πολύ άδικο για την τέχνη να μην διδάσκεται όπως θα έπρεπε στα σχολεία. Μια χώρα όπως η Ελλάδα με τέτοια ιστορία πολιτισμού είναι απαράδεκτο να μην δίνει στα παιδιά της περισσότερα. 

Ποιος θα μπορούσε να είναι ο δικός σας ορισμός για την Τέχνη;

Δύσκολο να ορίσεις κάτι που σε ορίζει και σε καθορίζει. Είναι για εμένα κάτι μαγικό, ένα ταξίδι που ποτέ δεν γνωρίζεις πού θα σε πάει. Ξεκινάς με μεγάλη προσμονή το πρωί και το βράδυ καταλήγεις άλλοτε με απογοήτευση και άλλοτε με χαρά και πληρότητα. Παράλληλα είναι και τα πρακτικά θέματα, αυτά σε γειώνουν θες δεν θες. Η ζωή με την τέχνη έχει ποικιλία, εντάσεις και ανατροπές. Δεν βαριέσαι σίγουρα.

Τι σημαίνει για εσάς το ατελιέ σας; Η έμπνευση συνηθίζει να σας χτυπάει την πόρτα με το φως του ήλιου, ή με το γλυκό σκοτάδι των αστεριών; 

Είναι ο δικός μου Παράδεισος. Και όπως κάθε  Παράδεισος έχει τον «όφι». Που είναι η έλλειψη της έμπνευσης. Έρχεται εκεί που δεν τον περιμένεις. Πάντως με την εμπειρία τόσων χρόνων αντιμετωπίζω και τις κακές μέρες με την πολλή δουλειά. Πιστεύω ότι τρώγοντας έρχεται η όρεξη. Προτιμώ να δουλεύω με το φως της ημέρας. Και όχι πολύ αργά το βράδυ. Συνήθως μέχρι τις 8 μ.μ. Η ωραιότερη εποχή είναι η άνοιξη και το καλοκαίρι, όταν οι μέρες είναι μεγάλες και το φως κρατάει πιο πολύ.  

Ποιους εικαστικούς, διαχρονικούς ή και σύγχρονους, Έλληνες και ξένους, θαυμάζετε για το έργο τους;

Θαυμάζω πολύ κάποιες γυναίκες εικαστικούς. Γνωρίζω πόσο δύσκολο είναι για μια γυναίκα να καταφέρει αυτά που για τους άντρες είναι αυτονόητα, ειδικά στην Ελλάδα. Δεν θα ήθελα να αναφερθώ σε σύγχρονες Ελληνίδες. Είναι πολλές και υπέροχες, τις εκτιμώ, η κάθε μια από αυτές δίνει τον δικό της αγώνα για να συνδυάσει πολλούς ρόλους μαζί με την τέχνη, με πολύ αγάπη και πείσμα και γενναιότητα. Από τις ξένες θα πω για την γλύπτρια Λουίζ Μπουρζουά, την Marlene Dumas που έχει αφιέρωμα στη φετινή Μπιενάλε, την Κίκι Σμιθ, τη Φρίντα Κάλο και πολλές-πολλές άλλες.

Σε μία μετάβαση στην σφαίρα της φαντασίας και του άπιαστου χωροχρόνου, σε ποια χώρα και σε ποια εποχή θα θέλατε να ζείτε - ως εικαστικός καλλιτέχνης πάλι - και με ποιους διάσημους καλλιτέχνες θα θέλατε να κάνετε "παρέα";

Μου αρέσει το παρόν. Ίσως στη Νέα Υόρκη στα μέσα της δεκαετίας του '40 με τον Ντε Κούνινγκ, τον Μαρκ Ρόθκο, τον Πόλοκ.

Πέρα από την Τέχνη, ποια άλλα "ιδανικά" σας δίνουν ζωή, χαρά και νόημα; 

Μου δίνει μεγάλη χαρά το διάβασμα, η φύση, η μουσική, η θάλασσα, η οικογένεια. 

Πώς σας αρέσει να απολαμβάνετε τον ελεύθερο χρόνο σας;

Να κανονίζω με τους φίλους μου να δούμε εκθέσεις και μετά να καθόμαστε και να τις συζητάμε με ένα ποτήρι κρασί, να έρχονται οι φίλοι μου στο σπίτι, τα ταξίδια, η αγαπημένη μου Τζιά, η οικογένειά μου, βόλτες στο κέντρο της Αθήνας, ο καλοκαιρινός κινηματογράφος, η μουσική στο 3ο πρόγραμμα κάθε μέρα, τα βιβλία. Χάνομαι με τις ώρες βλέποντας έργα και καλλιτέχνες στο διαδίκτυο.

• Κείμενο της Δώρας Μαρκάτου (τ. αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) για την Κάτια Βαρβάκη:

           

"...Εικονογραφικά οι ζωγραφικές συνθέσεις με θέμα τους κήπους, αφορμώνται από την πραγματικότητα, αλλά, με τον απρόσμενο συνδυασμό διαφορετικών στοιχείων πέρα από τη λογική και με την αφαίρεση του ατμοσφαιρικού, μας μεταφέρουν σε έναν κόσμο εξωπραγματικό, όπου το πραγματικό συγχωνεύεται με το φανταστικό. Έτσι, το απείκασμα του πραγματικού κήπου γίνεται ο ποιητικός χώρος στον οποίο εκτυλίσσεται ο  μύθος που αφηγείται η ζωγράφος. Με άλλα λόγια, ο κήπος, χωρισμένος σε χρωματικά επίπεδα, λειτουργεί ως σκηνικό για να υποστηρίξει μια βουβή, παγωμένη δράση,  τυλιγμένη στην αχλύ του χρόνου. Όσα αποτυπώνονται στην επιφάνεια του πίνακα με το εσωτερικό άυλο φως φαίνεται, ότι είναι συναρμογή αναμνήσεων που αναπηδούν από το υποσυνείδητο ως όνειρα, τα οποία, με τη βοήθεια και του χρώματος στις ροζ-μώβ αποχρώσεις του που κυριαρχούν, δημιουργούν μια σχεδόν μεταφυσική ατμόσφαιρα και ένα χώρο χωρίς αέρα και πραγματική δομή. Τα χρωματικά επίπεδα λειτουργούν και ως χρονικά επίπεδα σε μια ποιητική εκδοχή του χωροχρόνου…".

Βιογραφικό:

Η Κάτια Βαρβάκη γεννήθηκε στην Αθήνα.

1986-1991: Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας με δασκάλους: τον Τριαντάφυλλο Πατρασκίδη και τον Δημήτρη Μυταρά. Αποφοίτησε με άριστα 30/30.

Ζει και εργάζεται στην Αθήνα

Μέλος του Εικαστικού Επιμελητήριου Ελλάδας. 

Ατομικές εκθέσεις:

1991: Αθήνα, Γκαλερί «Ώρα», Νέοι Δημιουργοί

1993: Κύπρος, Λευκωσία, Γκαλερί «OPUS»

1994: Θεσσαλονίκη, Γκαλερί «Anny Balta»

1995: Πειραιάς, Γκαλερί «Αστρολάβος»

1997: Αθήνα, Γκαλερί  «Espace Kreonidis». Κατάλογος

1997: Αθήνα, Ξενοδοχείο Hilton, «Αrt Café»

1997: Κρήτη, Ρέθυμνο, Γκαλερί «Δίμιτο»

1998: Κύπρος, Λευκωσία, Γκαλερί «OPUS»

1998: Χαλκίδα, Γκαλερί  «Τesserα»

2000: Αθήνα, Κολωνάκι, Γκαλερί «Αστρολάβος». Κατάλογος

2002: Ζάκυνθος, Γκαλερί «Κρύπτη»

2006: Αθήνα, Κολωνάκι, Γκαλερί «Αστρολάβος Art life». ΟΙΚ -Υ -ΜΑΤΑ. Κατάλογος

2008: Ιωάννινα, Γκαλερί «Αμυμώνη». Κατάλογος

2009: Μέγαρα,  Πολιτιστικό Κέντρο «Θέογνης»

2010: Αλεξανδρούπολη,  «Art gallery»

2014: Αθήνα, Κολωνάκι, Γκαλερί «Αστρολάβος». Τόπος εκεί. Κατάλογος

2015: Κεφαλονιά, Αργοστόλι, Ξενοδοχείο «Μουίκης», Ουτοπίες ονείρων

2016: Άνδρος. Ξενοδοχείο Αneroussa, Υδάτινες ιστορίες

Έχει συμμετάσχει σε πολυάριθμες ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό.

***

*Η Νικολένα Καλαϊτζάκη είναι Ιστορικός της Τέχνης, Επιμελήτρια Εκθέσεων, ΜΑ Δημοσιογράφος και μέλος της AICA Ελλάδος