#weremember | Γιατί να διδάξουμε το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων στο ελληνικό σχολείο; | Ξένια Ελευθερίου

         Γράφει η Ξένια Ελευθερίου

   Υπ. Διδάκτωρ Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ.

   Γιατί να διδάξουμε 

το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων 

στο ελληνικό σχολείο;

Μουσικό Γυμνάσιο και Λύκειο Σερρών, 2018

Όσο υπάρχει Ιστορία θα υπάρχουν και διαφορετικές ερμηνείες· θα υφίσταται μία συγκρουσιακή ανάγνωση των τραυματικών ιστορικών γεγονότων. Η προσέγγιση συγκρουσιακών θεμάτων στο μάθημα της Ιστορίας αποτελεί, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι Κόκκινος και Γατσωτής: «ένα κατεξοχήν αμφίρροπο στοίχημα, ένα πραγματικό ιστοριογραφικό και παιδαγωγικό διακύβευμα» (Κόκκινος & Μαυροσκούφης, 2018). 
        

       Αυτό αποδεικνύεται από τις σύγχρονες και έντονες αντιπαραθέσεις στη δημόσια σφαίρα σχετικά με το επίμαχο, τραυματικό και απωθημένο παρελθόν, το οποίο προκαλεί ανασφάλεια στις σημερινές κοινωνίες, και αυτό φαίνεται από την «έκρηξη της μνήμης» -η οποία παίρνει τη μορφή εκκοσμικευμένης θρησκείας (religion civile)-, όπως και από την άνθηση της «δημόσιας ιστορίας».      
    

    Γεγονός ιδιαίτερης σημασίας αποτελεί η ένταξη της Ελλάδας ως πλήρους μέλους του Διεθνούς Οργανισμού Μνήμης του Ολοκαυτώματος (IHRA) από το 2009, που έχει ως στόχο την καταπολέμηση του αντισημιτισμού, της άρνησης της ύπαρξης του Ολοκαυτώματος και της ξενοφοβίας και του ρατσισμού (Kokkinos & Sakka, 2016). Μεταπτυχιακή έρευνα του Α.Π.Θ. με αντικείμενο εξέτασης τις αναπαραστάσεις του Ολοκαυτώματος στο διαδίκτυο από Έλληνες χρήστες, ανέδειξε τις διάχυτες αντισημιτικές προκαταλήψεις και τις ισχυρές τάσεις απώθησης του τραυματικού ιστορικού παρελθόντος από πλευράς της ελληνικής κοινής γνώμης. 

"Η ιστορική άγνοια για το Ολοκαύτωμα και η αδιαφορία για την τοπική εβραϊκή ιστορία εξακολουθεί να μαστίζει μία σημαντική μερίδα του ελληνικού πληθυσμού, όπως αποδείχτηκε από τα πορίσματα και άλλων ερευνών". 

 

        Το Ολοκαύτωμα εκφράζεται από τους χρήστες του διαδικτύου με τη μορφή αντίπαλων ερμηνειών και αφηγημάτων, τα οποία χαρακτηρίζονται από έντονη συναισθηματική φόρτιση και ιδεολογική ένταση (Ελευθερίου, 2019). Η ιστορική άγνοια για το Ολοκαύτωμα και η αδιαφορία για την τοπική εβραϊκή ιστορία εξακολουθεί να μαστίζει μία σημαντική μερίδα του ελληνικού πληθυσμού, όπως αποδείχτηκε από τα πορίσματα και άλλων ερευνών. Εμπειρική μελέτη που διεξήχθη σε φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. παρουσίασε την καταλυτική άγνοια σχετικά με την ιστορία των Ελλήνων Εβραίων και του Ολοκαυτώματος (Μαυροσκούφης, 2007). Άλλη έρευνα σε φοιτητές του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. και του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου ανέδειξε τη δυσκολία των συμμετεχόντων να δώσουν έναν ορισμό των συγκρουσιακών θεμάτων και της εκτίμησής τους για δυσκολία έως αδυναμία να ενταχθούν αυτά τα ιστορικά θέματα στο αναλυτικό πρόγραμμα διδασκαλίας της Ιστορίας (Κόκκινος & Μαυροσκούφης, 2018). Δειγματοληπτικές έρευνες σε μαθητικό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης επιβεβαιώνουν και αυτές την αδράνεια και την έλλειψη περιέργειας για την τοπική εβραϊκή ιστορία και το Ολοκαύτωμα (Κυρίτσης & Φούκας, 2010; Μαυροσκούφης & Κυρίτσης, 2009). Ενώ, και σε πανελλαδική έρευνα της κοινής γνώμης το 2015 μόνο το 55% των ερωτηθέντων τοποθετήθηκε υπέρ της διδασκαλίας του Ολοκαυτώματος, αποδεικνύοντας πως το Ολοκαύτωμα «δεν αποτελεί μέρος της εθνικής αφήγησης». Το 34% των συμμετεχόντων διαφωνεί, μάλιστα, με τη διδασκαλία του στην ελληνική εκπαίδευση (Αντωνίου κ.ά, 2017). Οι παραπάνω επιστημονικές έρευνες αποδεικνύουν πως το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων δεν έχει ενταχθεί ακόμη και σήμερα στην ελληνική ιστορική συνείδηση.        

Από τους πρόσφατους βανδαλισμούς του 2020 στα μνημεία του Ολοκαυτώματος στη Δράμα και τη Θεσσαλονίκη, αλλά και τις βεβηλώσεις στα  εβραϊκά νεκροταφεία της Αθήνας και της Ρόδου συμπεραίνουμε εύλογα ότι ο σύγχρονος αντισημιτισμός ανθεί στην ελληνική κοινωνία. Με την πανδημία του κορωνοϊού οι Εβραίοι βρέθηκαν και πάλι στο στόχαστρο των θεωριών συνομωσίας και του λαϊκισμού με αποκορύφωμα το αντισημιτικό δημοσίευμα στην έντυπη εφημερίδα ΜΑΚΕΛΕΙΟ [1]με πρωτοσέλιδο τίτλο: «ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΡΟΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΕΜΒΟΛΙΟ. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ «ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ» ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΩΛΗΣ PFIZER AΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΜΕΝΓΚΕΛΕ. ΕΒΡΑΙΟΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ θα μας ΜΠΗΞΕΙ ΤΗ ΒΕΛΟΝΑ! ΕΦΙΑΛΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΓΩΓΕΣ ΣΕ «ΘΑΛΑΜΟΥΣ-ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ» ΣΑΝ ΤΑ ΚΟΠΑΔΙΑ». Ο συντάκτης του άρθρου, το οποίο αναπαράχθηκε με απίστευτη ταχύτητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προσπαθώντας να διαμαρτυρηθεί για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό κατά του κορονοϊού δανείζεται την επιχειρηματολογία του ιστορικού αναθεωρητισμού και του ακροδεξιού λόγου. 
    Η υπεραπλούστευση και η ιδεολογική παραχάραξη της ιστορικής πραγματικότητας αναδεικνύεται από τη συσχέτιση των πρακτικών του ναζισμού με τη διεθνή καμπάνια των εμβολιασμών. Ο αρθρογράφος επιχειρεί μέσω της σχετικοποίησης των εθνικοσοσιαλιστικών πρακτικών να εξαγνίσει τη ναζιστική ρατσιστική βία και να ακυρώσει την μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος κάνοντας μία ανιστόρητη σύγκριση με την ευγονική[2], τον εθνικοσοσιαλισμό και το Ολοκαύτωμα. Το Ολοκαύτωμα «σχετικοποιείται», «κανονικοποιείται» και απαξιώνεται με τη δημοσίευση της φωτογραφίας με τις φόρμες των κρατουμένων από τα στρατόπεδα εξόντωσης. Η διεθνής υγειονομική κρίση ερμηνεύεται έμμεσα ως προϊόν της διαχείρισης και των ενεργειών του «εβραϊκού λόμπυ». Αυτή η νέα μορφή αντισημιτισμού συνιστά μία απειλή για την ιστορική μνήμη του Ολοκαυτώματος από τη σύγχρονη αντισημιτική προπαγάνδα, αφού η σημασία της γενοκτονίας συρρικνώνεται στην ιστορική συνείδηση μίας μερίδας της ελληνικής κοινωνίας που υιοθετεί παρόμοια αντισημιτικά αισθήματα. Να σημειωθεί ότι ναζιστικά σλόγκαν και παραλληλισμοί με το Ολοκαύτωμα αποτελούν συχνά φαινόμενα στις διεθνείς διαδηλώσεις κατά των υγειονομικών μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας[3]. Ο Εβραίος μετατρέπεται για ακόμη μία φορά στο εξιλαστήριο θύμα, τον αποδιοπομπαίο τράγο, της σύγχρονης υγειονομικής και οικονομικής κρίσης.

Το Ολοκαύτωμα «σχετικοποιείται», «κανονικοποιείται» και απαξιώνεται με τη δημοσίευση της φωτογραφίας με τις φόρμες των κρατουμένων από τα στρατόπεδα εξόντωσης. 

  Οι αποκλίνουσες ή και ριζικά αντίθετες αναγνώσεις του παρελθόντος που προκύπτουν από την εξέταση συγκρουσιακών θεμάτων, όπως το Ολοκαύτωμα, είναι απαραίτητο να προσεγγίζονται στη διδασκαλία. Η δημόσια επεξεργασία των συλλογικών τραυμάτων αποτελεί μία εξαιρετική πρακτική για τη διαμόρφωση κριτικής και αναστοχαστικής ιστορικής σκέψης και συνείδησης. Η διδακτική προσέγγιση τραυματικών και επίμαχων ιστορικών γεγονότων μέσω της μελέτης αντικρουόμενων αφηγημάτων αποτελεί ένα τρόπο ιστορικής προσέγγισης του ιστορικού παρελθόντος. Μέσω αυτού, οι μαθητές είναι σε θέση να αντιληφθούν    ότι    οι    διαφορετικές    εκδοχές    αναπαράστασης    της    ιστορικής πραγματικότητας εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες, μαθαίνουν να αναγνωρίσουν προκαταλήψεις και στερεότυπα, να αξιολογούν επιχειρήματα και τεκμήρια, να εξετάζουν εναλλακτικές οπτικές κ.λπ.· με αυτόν τον τρόπο αποκτούν σημαντικές δεξιότητες κριτικής σκέψης. 

Η διδασκαλία συγκρουσιακών θεμάτων προετοιμάζει ακόμα τους μαθητές για τη διαχείριση παρόμοιων ζητημάτων, τα οποία θα αντιμετωπίσουν στη μελλοντική ζωή τους.                                                          

Μέσω αυτού, οι μαθητές είναι σε θέση να αντιληφθούν ότι

οι διαφορετικές εκδοχές  αναπαράστασης της ιστορικής  πραγματικότητας 

εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες, 

μαθαίνουν να αναγνωρίσουν προκαταλήψεις και στερεότυπα, 

να αξιολογούν επιχειρήματα και τεκμήρια, 

να εξετάζουν εναλλακτικές οπτικές κ.λπ.· 

με αυτόν τον τρόπο αποκτούν σημαντικές δεξιότητες κριτικής σκέψης.  

Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει κατανοητή η σημασία της δημόσιας ιστορίας, η οποία επεξεργάζεται επίμαχα συγκρουσιακά ιστορικά γεγονότα, στη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης. Η ιστορική συνείδηση συγκροτείται κυρίως βάσει δύο παρονομαστών, οι οποίοι συχνά μάλιστα έρχονται σε πλήρη αντίθεση, την ακαδημαϊκή και τη δημόσια ιστορία. Πιο αναλυτικά, ο μαθητής πηγαίνει στο σχολείο οπλισμένος ήδη με νοητικά σχήματα -τα οποία βέβαια δεν έχει συνειδητοποιήσει- και συνεχίζει να δέχεται ιδιαίτερη επιρροή από τους φορείς κοινωνικοποίησης που βρίσκονται εκτός σχολείου. Η επικαιροποιημένη χρήση της ιστορίας και η επίδραση διάφορων υποκειμενικών παραμέτρων -προσωπικές πεποιθήσεις, βιώματα, αντιλήψεις του οικογενειακού περιβάλλοντος κ.λπ.- είναι οι παράγοντες εκείνοι που ωθούν το μαθητή να διαμορφώσει ποικίλα ιδεολογικά σχήματα και εκτός σχολικού περιβάλλοντος.                                                  

Η αντίσταση της ενσωμάτωσης της ιστορίας του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων στο εθνικό αφήγημα δεν κάμπτεται από την ιστορική μάθηση στην Ελλάδα λόγω των μονολιθικών και εθνοκεντρικών χαρακτηριστικών της «μεγάλης αφήγησης της Ιστορίας» που υπηρετεί την κυρίαρχη ιδεολογία σχετικά με την εθνική ταυτότητα. Τα προϊόντα της δημόσιας ιστορίας -ή διαφορετικά οι «μικροθεωρίες» που δημιουργούνται από τα Μ.Μ.Ε.- αποτελούν βασικές πηγές γνώσεων που καθορίζουν τις αντιλήψεις των μαθητών για την ιστορία μέσα και έξω από το σχολείο, αλλά και τη σημασία που αποδίδουν στο ιστορικό παρελθόν και στις δημόσιες αναπαραστάσεις του. Μέσω των Μ.Μ.Ε. και, κυρίως, του διαδικτύου, του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας, το συγκρουσιακό ιστορικό γεγονός αποτελεί πλέον αντικείμενο έντονου ενδιαφέροντος διχάζοντας πολλές φορές την κοινή γνώμη, όσον αφορά τη συλλογική ιστορική αυτεπίγνωση και την αποδοχή της συλλογικής ευθύνης. Οι χρήσεις και οι καταχρήσεις της «δημόσιας ιστορίας» του Ολοκαυτώματος είναι ιδιαίτερα εμφανείς σε όλα τα κανάλια διάδοσής της και ιδιαίτερα στο διαδίκτυο. Στο πλαίσιο αυτό κατανοούμε γιατί η ιστορική γνώση για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων διακινείται σε μεγάλο βαθμό «έξω» από το σχολείο, στη δημόσια ιστορία, που επηρεάζει σημαντικά τόσο τη συγκρότηση και τον αξιακό προσανατολισμό της ιστορικής παιδείας, όσο και τη διαμόρφωση της ταυτότητας και των μορφών ιστορικής συνείδησης των νέων. Το άμεσο αποτέλεσμα της παραπάνω διαδικασίας είναι πως, εν τέλει, η «δημόσια ιστορία» του Ολοκαυτώματος διαμορφώνει την ιστορική κουλτούρα των υποκειμένων και της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπως και τις ίδιες τις ταυτότητες των μαθητών καλύπτοντας το κενό της στερεοτυπικής ανάγνωσης του τραυματικού παρελθόντος.                                               

           

             

"Κατανοούμε γιατί η ιστορική γνώση για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων 

διακινείται σε μεγάλο βαθμό «έξω» από το σχολείο, στη δημόσια ιστορία, 

που επηρεάζει σημαντικά 

τόσο τη συγκρότηση και τον αξιακό προσανατολισμό της ιστορικής παιδείας, 

όσο και τη διαμόρφωση της ταυτότητας και των μορφών ιστορικής συνείδησης των νέων."

Ουσιαστικά, η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος μέσω των σχολικών εγχειριδίων από τη μία πλευρά και η δημόσια διάσταση του από την άλλη μπορεί να διχάσουν πολλές φορές την ιστορική σκέψη και τη συνείδηση των μαθητών, καθώς τα ερμηνευτικά σχήματα που προβάλλει το σχολείο έρχονται αρκετές φορές σε αντίθεση με τα εδραιωμένα νοητικά σχήματα των μαθητών. Αυτό συμβαίνει, διότι η δημόσια ιστορία έχει τη δυνατότητα να θεμελιώνει ή και να κλονίζει συλλογικές ταυτότητες. Το γεγονός αυτό είναι, όμως, που ασκεί ιδιαίτερη έλξη στους μαθητές. Η δημόσια ιστορία καλείται, λοιπόν, να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην εργασία τόσο των ιστορικών, όσο και των εκπαιδευτικών που διδάσκουν το γνωστικό αντικείμενο της ιστορίας στο σχολείο. Μόνο μέσω της ενσωμάτωσης της δημόσιας ιστορίας στην επίσημη-ακαδημαϊκή ιστορία μπορεί να επιτευχθεί η απόκτηση ιστορικής ενσυναίσθησης και κριτικής ικανότητας, η ανάπτυξη μίας διαλεκτικής σχέσης με το παρελθόν, καθώς και η τροφοδότηση του ιστορικού προβληματισμού. Με μία τέτοια ιστορική προσέγγιση η διδασκαλία της ιστορίας θα ήταν δυνατό να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις, για να αποκτήσει κριτική βάση, αλλά και ενδιαφέρον για τα παιδιά.                                                               

Η θέση που κατέχει το εν λόγω τραυματικό ιστορικό γεγονός του 20ου αιώνα είναι κεντρική. Μέχρι και σήμερα το Ολοκαύτωμα εξακολουθεί  να  συγκλονίζει  τις  συνειδήσεις,  να διαμορφώνει  ταυτότητες  και ιδεολογίες με άξονα τις αντιλήψεις και τις δοξασίες γι’ αυτό το γεγονός. Ο μόνος τρόπος να καταπολεμηθεί ριζικά ο αντισημιτισμός είναι η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση). Η προτεραιότητα στη διδασκαλία θα πρέπει να δοθεί στο «καθήκον Ιστορίας», «γνώσης» ή αλλιώς «κατανόησης» έναντι του «καθήκοντος μνήμης» του Ολοκαυτώματος, ειδάλλως οι μαθητές θα αποδώσουν δικαιοσύνη στους Εβραίους ως ηθική υποχρέωση με την επίκληση της μνήμης, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Paul Ricoeur. Αυτό συνεπάγεται πως οι μαθητές και οι σπουδαστές θα οδηγηθούν σε μία «θυματοκεντρική ανάγνωση» του ιστορικού παρελθόντος και έτσι, δεν θα επιτευχθεί η ιστορική κατανόηση και ερμηνεία, η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, η γνωριμία με τις αποκλίνουσες ιδεολογικές τοποθετήσεις και τις βιωματικές εμπειρίες διαφορετικών κοινωνικών ομάδων και η κοινωνική συνείδηση.

 Ο μόνος τρόπος να καταπολεμηθεί ριζικά ο αντισημιτισμός 
είναι η διδασκαλία του Ολοκαυτώματος σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση). 

Προτεινόμενη βιβλιογραφία και αρθρογραφία:

Αντωνίου, Γ. κ.ά. (2017), Αντι-σημιτισμός στην Ελλάδα σήμερα. Εκφάνσεις, αίτια και αντιμετώπιση του φαινομένου. Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας.

Γατσωτής, Π. (2017). Διδακτικές προσεγγίσεις του Ολοκαυτώματος με την αξιοποίηση έργων τέχνης. online e-book: Βookoo (πηγή: https://www.bookoo.gr/eshop/books/).

Γεωργιάδου, Αγ. & Δεμερτζή, Βασ. (επιμ.) (2017). Ναζισμός. Το Ολοκαύτωμα των αξιών. Αθήνα: Ρόδον.

Γκότοβου, Αν. (2017). Το ξεχασμένο Ολοκαύτωμα. Η φυλετική θεωρία και η καταστροφή του «άλλου». Συμβολή στην εκπαιδευτική αξιοποίηση της μνήμης της γενοκτονίας των Ρομά. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις.

Ελευθερίου, Ξ. (2019), Η δημόσια ιστορία ως «συγκρουσιακό θέμα»: Το παράδειγμα του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων στο Διαδίκτυο. Αθήνα: Ταξιδευτής

Ζουμπουλάκης, Στ. (2018). Για το Ολοκαύτωμα. Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (27 Ιανουαρίου 2018). Αθήνα: Πόλις.

Κόκκινος, Γ. & Μαυροσκούφης, Δ. (2010), «Τα τραυματικά θέματα της Ιστορίας». Πολίτης, 4195, 20.

Κόκκινος, Γ. (2007), «Το Ολοκαύτωμα. Θεωρητικό και ιστοριογραφικό πλαίσιο», στο: Κόκκινος, Γ. κ.ά. (επιμ.), Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στο ελληνικό σχολείο. Ένα εκπαιδευτικό ερευνητικό πρόγραμμα για μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου. Αθήνα: Ταξιδευτής.

Κόκκινος, Γ. (2020), Το Ολοκαύτωμα και η ευρωπαϊκή ιστορική συνείδηση. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.

Κόκκινος, Γ. (2003), Επιστήμη, ιδεολογία, ταυτότητα. Το μάθημα της ιστορίας στον αστερισμό της υπερεθνικότητας και της παγκοσμιοποίησης. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Κόκκινος, Γ. (2012), Η σκουριά και το πυρ. Προσεγγίζοντας τη σχέση Ιστορίας, τραύματος και μνήμης. Αθήνα: Gutenberg.

Κόκκινος, Γ. (1984), Η φασίζουσα ιδεολογία στην Ελλάδα: Η περίπτωση του περιοδικού «Νέον Κράτος» (1937-1941). Αθήνα: Παπαζήση.

Κόκκινος, Γ., Κιμουρτζής Π. & Καρασαρίνης Μ. (επιμ.) (2020), Ιστορία & Δικαιοσύνη. Αθήνα: Ασίνη.

Κόκκινος, Γ., Λεμονίδου Ε. κ.ά. (2016), Ιστορικά Τραύματα και Ευρωπαϊκή ιδέα. Από τη φρίκη των πολέμων και των ολοκληρωτισμών στο όραμα της ενοποίησης. Αθήνα: Παπαζήση.

Κόκκινος, Γ. (2015), Το Ολοκαύτωμα. Η διαχείριση της τραυματικής μνήμης- θύτες και θύματα. Αθήνα: Gutenberg.

Κόκκινος, Γ., Μπογιατζής, Β. & Καρασαρίνης, Μ. (2016), Το πολύχρωμο μωσαϊκό της Γερμανικής Ιστορίας. Από τις αρχές του 19ου αιώνα έως και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αθήνα: Επέκεινα.

Κόκκινος, Γ., Λεμονίδου Ε. & Αγτζίδης, Β. (2010), Το τραύμα και οι πολιτικές της μνήμης. Ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων για την Ιστορία και τη Μνήμη. Αθήνα: Ταξιδευτής.

 

Κόκκινος, Γ.& Μαυροσκούφης, Δ. (επιμ.) (2018), Το τραύμα τα συγκρουσιακά θέματα και οι ερμηνευτικές διαμάχες στην ιστορική εκπαίδευση. Αθήνα: Ταξιδευτής.

Kokkinos G. & Sakka K. (2016), "The Traumatic Memory of the Holocaust. Reflection On Theory and Practice: From European Institutions And Pioneer Practices to the Case Of Greece", Στο: International Journal of Historical Learning, Teaching and Research, vol. 14.1, p. 23-50.

Μαυροσκούφης, Δ. & Κυρίτσης, Δ. (2009), «Η διαμόρφωση της ιστορικής κουλτούρας των μαθητών του Λυκείου: Από τη σχολική στη δημόσια Ιστορία», Νέα Παιδεία,130, 38-51.

Μαυροσκούφης, Δ. (2007), «Το Άξενο Παρόν ενός Άφαντου Παρελθόντος: Έλληνες Εβραίοι και Ιστορική Μνήμη», στο: Αποδοχή και Αποκλεισμός-Διαδικασίες ένταξης προσώπων και ιδεών στο χώρο της εκπαίδευσης. Πρακτικά του Συνεδρίου «Όλοι ίσοι-όλοι διαφορετικοί» (Θεσσαλονίκη, 7-9 Δεκεμβρίου 2007). Θεσσαλονίκη: Εθνική Συντονιστική Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Κυρίτσης, Δ & Φούκας, Β. (2010). Διερευνώντας την Τοπική Ιστορία της Θεσσαλονίκης: Απόψεις, στάσεις και γνωστικό επίπεδο μαθητών/τριών και η επίδραση της οικογένειας και του σχολείου στη διαμόρφωσή τους. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Παληκίδης, Αγ. (επιμ.) (2013). Κριτικές προσεγγίσεις του ναζιστικού φαινομένου. Από τν ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση. Αθήνα: Επίκεντρο.

Wieviorka, An. (2013). To Άουσβιτς όπως το εξήγησα στην κόρη μου/ μετ. Κορίνα Δευτεραίου. Αθήνα: Πόλις.

 

 

Απαραίτητοι οδηγοί για την διδασκαλία του Ολοκαυτώματος αποτελούν οι μελέτες:

        i.            Αγτζίδης, Βλ., Κόκκινος, Γ. & Λεμονίδου, Ελ. (2010). Το τραύμα και οι πολιτικές της μνήμης. Ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων. Αθήνα: Ταξιδευτής.

      ii.            Γατσωτής, Π. (2017). Διδακτικές προσεγγίσεις του Ολοκαυτώματος με την αξιοποίηση έργων τέχνης. bookoo (e-book): https://www.bookoo.gr/eshop/books/.

    iii.            Γεωργιάδου, Αγ. & Δεμερτζή, Β. (Επιμ.) (2017). Ναζισμός. Το Ολοκαύτωμα των αξιών. Αθήνα: Ρόδον.

    iv.            Γκότοβου, Αν. (2017). Το ξεχασμένο Ολοκαύτωμα. Η φυλετική θεωρία και η καταστροφή του "άλλου". Συμβολή στην εκπαιδευτική αξιοποίηση της μνήμης της γενοκτονίας των Ρομά. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις.

      v.            Ζουμπουλάκης, Στ. (2018). Για το Ολοκαύτωμα. Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (27 Ιανουαρίου 2018). Αθήνα: Πόλις.

    vi.            Κιμουρτζής, Παν. (2013). Cinescience. O κινηματογράφος στο φακό της επιστήμης. Αθήνα: Gutenberg.

  vii.            Κόκκινος, Γ. κ.ά. (2006). Διδακτικές προσεγγίσεις στο μάθημα της ιστορίας. Αθήνα: Μεταίχμιο.

viii.            Κόκκινος, Γ. κ.ά. (2007). Προσεγγίζοντας το Ολοκαύτωμα στο ελληνικό σχολείο. Ένα εκπαιδευτικό ερευνητικό πρόγραμμα για μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου. Αθήνα: Ταξιδευτής.

    ix.            Κόκκινος, Γ. & Μαυροσκούφης Δ. κ.ά. (2018). Το Τραύμα, τα Συγκρουσιακά Θέματα και οι Ερμηνευτικές Διαμάχες στην Ιστορική Εκπαίδευση. Αθήνα: Ταξιδευτής.

      x.            Kokkinos, G. & Sakka, V. (2016). The traumatic memory of the Holocaust. Reflection on theory and practice: from European Institutions and pioneer practices to the case of Greece. The International Journal of Historical Learning Teaching and Research, Vol. 14.1, 28-54.

    xi.            Μαυροσκούφης, Δημήτρης (2005), Αναζητώντας τα ίχνη της Ιστορίας: ιστοριογραφία, διδακτική  μεθοδολογία και  ιστορικές  πηγές. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.

  xii.            Μενεξιάδης, Αλ. (2005). Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Αθήνα: Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος.

13. Παληκίδης, Αγ. (Επιμ.) (2013). Κριτικές προσεγγίσεις του ναζιστικού φαινομένου. Από τν ιστοριογραφία και την πολιτική θεωρία στη σχολική ιστορική μάθηση. Αθήνα: Επίκεντρο.
14. Παπανδρέου, Ζετ. (2018). Τραυματική μνήμη και δημόσια ιστορία: Δίστομο 1944-2018. Αθήνα: Ταξιδευτής.

  xv.            Wieviorka, Annete (2013). To Άουσβιτς όπως το εξήγησα στην κόρη μου. Αθήνα: Πόλις.

 

---

[1] δημοσίευση: 10/11/2020

[2] Για τα θέματα της ευγονικής και του Ολοκαυτώματος βλ.:

         i.            Ουρανία Γεωργοπούλου, «Η χαμένη τιμή της βιολογίας και της ιατρικής: Πειράματα σε ανθρώπους» στο Γιώργος Κόκκινος, Παναγιώτης Κιμουρτζής και Μάρκος Καρασαρίνης (επιμ.) Ιστορία και δικαιοσύνη, Ασίνη, Αθήνα 2020, σελ. 101-132.

       ii.            Γιώργος Κόκκινος, Η ευγονική δυστοπία. Διαδρομές ιδεών, εκδόσεις θίνες, Αθήνα 2018.

     iii.            Γιώργος Κόκκινος και Μάρκος Καρασαρίνης, «Μεταμορφώσεις του ευγονικού λόγου στην Ελλάδα: από τον Ιωάννη Κούμαρη και τον Δημοσθένη Ελευθεριάδη στον Νικόλαο Λούρο» στο Έφη Αβδελά κ.ά. (επιμ.) Φυλετικές θεωρίες στην Ελλάδα. Προσλήψεις και χρήσεις στις επιστήμες, την πολιτική, τη λογοτεχνία και την ιστορία της τέχνης κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης & Εκδόσεις Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης, Ηράκλειο 2017, σελ. 129-144.

     iv.            Γιώργος Κόκκινος, Βασίλης Μπογιατζής και Μάρκος Καρασαρίνης, Το πολύχρωμο μωσαϊκό της Γερμανικής ιστορίας. Από τις αρχές του 19ου αιώνα έως τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, Εκδόσεις Επέκεινα, Τρίκαλα 2016.

 

[3] Χρονικά, τόμος 43, σελ. 39-41.

Το βιβλίο της Ξένιας Ελευθερίου,  

"Η Δημόσια Ιστορία ως συγκρουσιακό θέμα: 

Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων στο Διαδικτυο", 

Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ταξιδευτής.