Σελιδοδείκτης | Αναδημοσίευση | Το στούντιο "Αγροτικόν" | Γράφει ο Λέων Ναρ | Ιστορικά τοπόσημα της Θεσσαλονίκης | Μαρίνα Καρτελιά

 

Ο Λέων Α. Ναρ μας εισάγει σ΄ένα κομμάτι της ιστορίας της πόλης που αγαπάμε, άγνωστο σε πολλούς, με μια εξαιρετική περιγραφή που μας ταξιδεύει στην ιδιαίτερη αύρα των πραγμάτων, την οποία αποκτούσαν όταν βυθιζόταν σ΄αυτά ο Νίκος Παπάζογλου.

 Γράφει ο Λέων Α. Ναρ.

 

IΣΤΟΡΙΚΑ ΤΟΠΟΣΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

 

Φωτ.: parallaximag

 

Το στούντιο "Αγροτικόν"

 

 

Με το "Αγροτικόν" είμαστε συνομήλικοι. Γεννήθηκα ακριβώς τη χρονιά που ο Παπάζογλου έστηνε το σπουδαιότερο τοπόσημο της μεταπολιτευτικής μουσικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Στο στούντιο "Αγροτικόν" ο Νίκος Παπάζογλου, άλλες φορές ως παραγωγός, άλλες ως ηχολήπτης, άλλες ως μουσικός και ενορχηστρωτής, μα πάντα ως εμπνευσμένος δημιουργός, σημάδεψε τη δισκογραφική παραγωγή της χώρας ολόκληρης. Θα ξεδιπλωνόταν το πληθωρικό ταλέντο του Σωκράτη Μάλαμα, αν ο Νικόλας δεν τον παρότρυνε να ηχογραφήσει τα πρώτα του τραγούδια, τις Ασπρόμαυρες Ιστορίες, με τη σύμπραξη βέβαια, της Ντόρας Ρίζου, παραγωγού της Lyra; Ο Παπάζογλου όχι μόνο ενθάρρυνε τις ανησυχίες τού μέχρι τη στιγμή εκείνη κιθαρίστα του συγκροτήματός του, αλλά στήριξε σθεναρά το όραμα του Σωκράτη. Το ίδιο έκανε και με ένα σωρό άλλους. Κόσμος και κοσμάκης ηχογράφησε στο στούντιο, από τις Τρύπες και τον εμπνευσμένο Μανώλη Ρασούλη μέχρι τον μέγιστο Θανάση Παπακωνσταντίνου και τη Μελίνα Κανά.

   

 

 

 

 

 

 

 

 

Στο "Αγροτικόν" ηχογραφήθηκαν τραγούδια που έθεσαν τη Θεσσαλονίκη στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας της χώρας στις αρχές της δεκαετίας του '90. Ο Παπάζογλου έψαχνε διαρκώς να βρει τα στοιχεία που τον όριζαν, τις συντεταγμένες του εαυτού τους μέσα στο χρόνο. Η ιστορία θα γράψει ότι η δεκαετία του ΄90 αποτέλεσε το σημείο διασταύρωσης όχι μόνο των κοινωνικών, αλλά και των πολιτικών αλλαγών, των καθημερινών μας συνηθειών εν γένει. Και ο Παπάζογλου ήξερε καλά ότι στο "Αγροτικόν", στον χώρο της επικράτειάς του, γεννήθηκαν πολλά εμβληματικά τραγούδια, ζυμώθηκαν σχέσεις που σημάδεψαν τα μουσικά δρώμενα της χώρας, προέκυψαν ένα σωρό σπουδαίες συνεργασίες. 

        Και αναφέρομαι κυρίως στα τέλη της δεκαετίας του '80, αρχές της δεκαετίας του '90, στην περίοδο που ο Μάλαμας έβγαζε τον πρώτο του δίσκο, τις Ασπρόμαυρες ιστορίες, την εποχή που οι ΄Αγαμοι Θύται έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση τον Οκτώβριο του 1990, εγκαινιάζοντας τη μουσική σκηνή Βολτάζ, την ίδια, πάνω κάτω, εποχή που ο Δημήτρης Ζερβουδάκης, ο ΓΙώργος Καζαντζής, ο Αργύρης Μπακιρτζής και οι Χειμερινοί Κολυμβητές αποτύπωναν το γερό στίγμα τους στο ελληνικό τραγούδι. Και, βέβαια, όχι μόνο αυτοί, αλλά μια πλειάδα έντεχνων συνθετών και ερμηνευτών που εμπλουτίζουν διαρκώς τόσο τη δισκογραφία όσο και τις ζωντανές τους εμφανίσεις, επιμένοντας να εμπνέονται και να δημιουργούν στη Θεσσαλονίκη. Ο Κώστας Βόμβολος, ο Γιώργος Χριστιανάκης, και αργότερα η Μελίνα Κανά, η Λιζέτα Καλημέρη, ο Γιάννης Αγγελάκας, ο Παύλος Παυλίδης και τόσοι άλλοι.

        Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες που έχουν να θυμηθούν κάτι από το "Αγροτικόν". Σίγουρα, από τα καταγεραμμένα περιστατικά ξεχωρίζω αυτό με πρωταγωνιστή τον Μάνο Χατζιδάκι, που βρέθηκε στο στούντιο, γιατί την περίοδο εκείνη το χρησιμοποιούσε και το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Ο αστικός μύθος λέει ότι ο Παπάζογλου πήγαινε κάθε μεσημέρι να παραλάβει τα παδιά του από το σχολείο και να τα μεταφέρει στο σπίτι του. ΄Οταν, λοιπόν, εξήγησε στον Χατζιδάκι τον λόγο της προσωρινής του αποχώρησης, αυτός του απάντησε: "Ακόμα κάθεσαι;". Αφού ο Παπάζογλου εκπλήρωσε τα πατρικά του καθήκοντα και επέστρεψε στο "Αγροτικόν", βρήκε τον Χατζιδάκι ξαπλωμένο, κάτω στη μοκέτα, να κοιμάται, γεγονός που μόνο άνετα δεν τον έκανε να αισθανθεί. Βέβαια, στο στούντιο, και πιο συγκεκριμένα στην κονσόλα, αποκοιμήθηκαν πάρα πολλοί συντελεστές, κατάκοποι από τους οργιώδεις ρυθμούς που επικρατούσαν, όπως μου εισήμανε ο Παναγιώτης Κουτσούρος, μποζουκτσής και επί χρόνια στενός συνεργάτης του Νίκου Παπάζογλου.

        Υπήρχαν καταπληκτικές στιγμές δημιουργίας, πρώτα από όλα γιατί το στούντιο αποτέλεσε έναν πυρήνα όπου μαζεύονταν διάφοροι και προσέφεραν καινοτόμες ιδέες και εναλλακτικά παιξίματα. Δημιουργικό ζυμωτήρι ιδεών. ΄Εμπαινε κάποιος να κάνει ένα δίσκο και κατέληγε να εμπλέκεταιι σε ποικίλες εξαιρετικές εμπειρίες, να εμπλουτίζεται και να συναντιέται με τη δεξιοτεχνία ανθρώπων και με μουσικές εμπνεύσεις που ούτε καν φανταζόταν. Πώς αλλιώς μπορούσαν να προκύψουν τέτοιες πρωτότυπες μουσικές, τέτοιες εμπνευσμένες ενορχηστρώσεις, τέταοια σπάνια ηχοχρώματα; Ο χώρος αυτός φαίνεται τελικά ότι ενέπνεε. ΄Ηταν "Αγροτικόν" κανονικά: μπαινόβγαινε όποιος ήθελε. Και ήταν τα υψηλά κόστη το γεγονός που κατέστησε το στούντιο οικονομικά μη βιώσιμο, μετά από τριάντα σχεδόν χρόνια ακατάπαυστης λειτουργίας, όχι, βέβαια, στο ίδιο ακριβώς οίκημα, αλλά στην ευρύτερη περιοχή της Τούμπας, κοντά στον ΄Αγιο Θεράποντα, στην οδό Παπάφη αρχικά, λίγο δυτικά της Μπότσαρη, και δίπλα στα παλιά γραφεία της Μεντ αργότερα. Εκεί, δηλαδή, που ο Παπάζογλου προσπάθησε να εμπεδώσει την ελληνική παράδοση και να τη μπολιάσει στα τραγούδια του, εκεί που προφανώς, έκων άκων, καθόρισε και τις επιλογές άλλων δημιουργών σε σχέση με αυτά που άκουγε.

         Τις Κυριακές, λέει, δεν έκαναν πρόβες στο "Αγροτικόν". Το σίγουρο είναι ότι το ηχόχρωμα στην περιοχή ήταν αλλιώτικο. Την Κυριακή ακούγονταν μόνο οι ιαχές των οπαδών του ΠΑΟΚ από το παρακείμενο γήπεδο της Τούμπας. Τις καθημερινές, όμως, και τα Σάββατα δέσποζε άλλοτε ο τζουράς του Θανάση Παπακωνσταντίνου, άλλες φορές οι κιθάρες του Μπάμπή Παπαδόπουλου και άλλες πάλι η φωνή του Αγγελάκα. Μιλάμε, επομένως, για την απόλυτη "φωλιά" πολιτισμού. Δεν υπήρχε αντίστοιχος χώρος στη Θεσσαλονίκη με τέτοια δημιουργική αυτονομία. Εκεί γίνονταν τα πάντα: κλείνονταν οι συναυλίες, εκεί κουβεντιάζονταν θέματα που απασχολούσαν πολλούς δημιουργούς σε οικεία ατμόσφαιρα. Εκεί το πνεύμα της όποιας παραγωγής ακολουθούσε πάντοτε τη γραμμή του ποιοτικού οράματος. Και εκεί, πίσω από την κονσόλα συνήθως, ο Νίκος Παπάζογλού να ακούει με προσοχή την ιδέα του καθενός , να εμπλουτίζει, να αφαιρεί, συμβουλευτικά και καθόλου επεμβατικά. Εκεί γράφτηκαν πολλές από τις σελίδες που συνθέτουν την ιστορία της μουσικής παραγωγής της χώρας, εκεί εκτυλίχθηκαν δεκάδες δρώμενα που βρίσκονται πίσω από τους δίσκους που αγαπήσαμε, πίσω από τα τραγούδια που μας συντροφεύουν. Εκεί βρίσκονταν μαζί οι μουσικοί και οι ερμηνευτές που έπρεπε να συμμετάσχουν στη δημιουργία ενός τραγουδιού μέσα στο στούντιο. Και εκεί έβγαινε και αποτυπωνόταν το μεράκι, με δυο-τρεις πρόβες, με κάποιες τελευταίες ρυθμίσεις, και ό,τι έγραφες την ώρα που είχες πατήσει "εγγραφή" στο μαγνητόφωνο. Εκεί, τέλος, ο Παπάζογλου κι οι συνεργάτες του πειραματίστηκαν με τεχνικές αυτοσχεδιαστικές που για την εποχή τους είχαν πολύ πρωτοποριακά αποτελέσματα.          

 

 

 "Ο άνθρωπος που είχε στα χέρια του κατσαβίδια" - όπως λέει χαρακτηριστικά για τον "Παπάζι" ο Παναγιώτης Κουτσούρας, ο οποίος θυμάται ένα περιστατικό που επιβεβαιώνει εμφατικά την ικανότητα του "Πουσπούλ" να λύνει προβλήμετα που προέκυπταν την ώρα της δουλειάς. "Κάναμε μείξη τη "Μάισα Σελήνη", την τελευταία δουλειά του Νίκου, κι αφού είχαμε οργανώσει τα πάντα, πήγαμε να βάλουμε σε λειτουργία ένα μηχάνημα που δίνει επιπλέον βάθος στον ήχο, παλιό μηχάνημα, αλλά απαραίτητο εκείνη τη στιγμή. Ο βόμβος που έβγαινε ήταν πολύ έντονος, ο οποιοσδήποτε άλλος θα τα παρατούσε και θα πετούσε επί τόπου το μηχάνημα. Ο Παπάζογλου με προέτρεψε να πάω μια βόλτα για μιάμιση ώρα, και όταν γύρισα είχε φτιάξει έναν αναστροφέα φάσης που εξαφάνισε τον βόμβο που ακουγόταν πριν. Αυτός ήταν ο Παπάζογλου.

        Είμαι σίγουρος ότι τον Νίκο Παπάζογλου θα τον έτρωγε η αδιαφορία των φορέων στους οποίους απευθύνθηκε, προκειμένου να διασωθούν κάποια από τα "άχρηστα" μηχανήματα του στούντιο, που πετάχτηκαν βορά της ψηφιακής τεχνολογίας. Εξάρτήματα, ευρεσιτεχνίες και δεκάδες ταινίες με βαριά ιστορία.

        Κλείνω με μια μαρτυρία του μουσικού, συνθέτη και κιθαρίστα Μπάμπη Παπαδόπουλου, που ηχογράφησε αμέτρητες φορές στο στούντιο, τόσο ως άμεσος συνεργάτης του Παπάζογλου όσο και συμμετέχοντας σε άλλες παραγωγές. "Αν και έχω ζήσει πολλές ώρες στο "Αγροτικόν", και παρόλο που έχω κάνει πάρα πολλές ηχογραφήσεις, μου ήταν πολύ δύσκολο να θυμηθώ μία ιστορία να διηγηθώ. Είναι τόσο πολλές, που μάλλον έχουν καταγραφεί στο μυαλό και έχουν δημιουργήσει μια συνολική εικόνα και ένα σύμπλεγμα συναισθημάτων. Μπορώ όμως να σας πω για την τελευταία μου εμπειρία με αυτόν τον χώρο. ΄Οταν αποφασίσαμε να γράψουμε την Αγρύπνια του Θανάση Πσαπακωνσταντίνου, θελήσαμε να ηχογραφήσουμε ζωντανά την ορχήστρα, οπότε σκεφτήκαμε το "Αγροτικόν", μιας και γνωρίζαμε ότι ήταν ο καλύτερος χώρος στην πόλη για αυτή τη δουλειά. ΄Οταν επισκεφτήκαμε, λοιπόν, τον Νίκο, για να συνεννοηθούμε για όλα τα πρακτικά θέματα, βρεθήκαμε προ εκπλήξεως μεγάλης. Το στούντιο υπολειτουργούσε ή δεν λειτουργούσε καθόλου εκείνη την εποχή. Σπάνιο για τα παλαιότερα χρόνια, τα χρόνια της ακμής του δηλαδή. Η κονσόλα ήταν διαλυμένη και κομματιασμένη, δεν μπορώ να σου περιγράψω. Ο Νίκος, βέβαια, με τη χαρακτηριστική του άνεση, μας βεβαίωσε ότι όλα θα ήταν έτοιμα όταν αποφασίζαμε να μπούμε μέσα. Φυσικά, αυτός έκανε σέρβις στα μηχανήματά του, όπως γνωρίζετε. Η ηχογράφηση, λοιπόν, ξεκίνησε στην ώρα της και το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Εκεί που μπορεί κανείς να ακούσει και να καταλάβει την ποιότητα αυτού του χώρου, είναι το κομμάτι "΄Αστρο του πρωινού". Ηχογραφήθηκε ζωντανά. Η ορχήστρα σε κύκλο κι ο Νίκος στη μέση να τραγουδάει. Ηχογράφηση μια κι έξω, α λα παλαιά. Καταπληκτική στιγμή και αυτό αποτυπώνεται στην ηχογράφηση".

 

 

-----

Το παρόν κείμενο, που καθώς το αναπαρήγαγα σκεφτόμουν ότι θα μπορούσε να είναι και μια πολύ όμορφη ραδιοφωνική εκπομπή ή podcast, πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό "ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ', στο τελευταίο τεύχος αρ. 73, που μπορείτε να το βρείτε εκτός από τη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, στο βιβλιοπωλείο της University Studio Press, στον Ευρυπίδη και στο Φάσμα.

 

Οι φωτογραφίες είναι άλλες απ΄αυτές της αρχικής δημοσίευσης, ενώ προστέθηκαν τα μουσικά έργα που αναφέρονται στο άρθρο.

 

Επιμέλεια: Μαρίνα Καρτελιά.

    

Μάισα Σελήνη - Νίκος Παπάζογλου

Ασπρόμαυρες Ιστορίες - Σωκράτης Μάλαμας

 

 

 

΄Αστρο του πρωινού - Θανάσης Παπακωνσταντίνου

ΛΕΩΝ Α. ΝΑΡ

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο Λέων Α. Ναρ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1974. Σπούδασε    Κλασική Φιλολογία στο Α.Π.Θ. και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές   Νεοελληνικής Φιλολογίας, Βιβλιολογίας και Διδακτικής της Λογοτεχνίας   στο ίδιο Πανεπιστήμιο (2000), ενώ το 2007 αναγορεύτηκε Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας. Τον Νοέμβριο του 2015 έγινε δεκτός ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και τον Δεκέμβριο του 2017 ολοκλήρωσε την μεταδιδακτορική του έρευνα.

Το 2007 εξέδωσε (σε συνεργασία με τον Γιώργο Αναστασιάδη και τον Χρήστο Ράπτη) το βιβλίο Εγώ ο εγγονός ενός Έλληνα, η Θεσσαλονίκη του Νικολά Σαρκοζί[1], (Καστανιώτης) το οποίο μεταφράστηκε και στα γαλλικά. Το 2009 εκδόθηκε το δίτομο έργο του Ναρ με τίτλο Γιωσέφ Ελιγιά, Άπαντα[2](Γαβριηλίδης), ενώ την ίδια χρονιά επιμελήθηκε το επετειακό λεύκωμα 25 χρόνια Ιανός[3]. Το 2011 κυκλοφόρησε το δίγλωσσο (σε ελληνική και αγγλική γλώσσα) βιβλίο του με τίτλο Το μέλλον του παρελθόντος, Θεσσαλονίκη 1912-2012[4] (Καπόν), (με φωτογραφίες του Γιώργη Γερόλυμπου), και η μελέτη Ισραηλίτες Βουλευτές στο Ελληνικό Κοινοβούλιο[5] που επιμελήθηκε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. 
Το 2014 κυκλοφόρησε το βιβλίο Το παιχνίδι της εξέδρας σχολιασμένα συνθήματα από τα ελληνικά γήπεδα[6](Μεταίχμιο).

Το 2017 κυκλοφόρησε (Ευρασία) το θεατρικό έργο του "Δεν σε ξέχασα ποτέ"[7] (μαζί με cd των σεφαραδίτικων τραγουδιών της ομώνυμης παράστασης) που ανέβηκε από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος το 2017[8]. 

Το 2018 κυκλοφόρησε το βιβλίο Ξανά στη Σαλονίκη. Η μετέωρη επιστροφή των Ελλήνων Εβραίων στον γενέθλιο τόπο (1945-46)[9][10] από τις εκδόσεις Πόλις. Κείμενά του, επίσης, έχουν δημοσιευτεί σε 8 συλλογικούς τόμους. 

 

Το 2020 επιμελήθηκε μέρος από το υλικό από το αρχείο του Αλμπέρτου Ναρ, με ηχογραφήσεις σεφαραδίτικης μουσικής που βρίσκεται στο ΕΛΙΑ Θεσσαλονίκης, το οποίο κυκλοφορεί και γίνεται γνωστό με την τρίγλωσση έκδοση I REMEMBER... ΘΥΜΑΜΑΙ, όπου επιζώντες του Ολοκαυτώματος τραγουδούν Σεφαραδίτικα τραγούδια (εκδόσεις IANOS).