Τα παράπονα μιας νεαρής αναγνώστριας (Μέρος Α) | Νινέτα Πλυτά

Από μικρή μου άρεσαν οι ρομαντικές ιστορίες και κυρίως τα "ελαφριά εμπορικά βιβλία'', όπως είναι γνωστά σήμερα. Γι' αυτό και έχω έρθει πολλές φορές αντιμέτωπη με το ζήτημα της "καλής" λογοτεχνίας ως φοιτήτρια Φιλολογίας, ως μελλοντική εκπαιδευτικός αλλά και ως αναγνώστρια.

Ξεκίνησα να διαβάζω τέτοια βιβλία στο Γυμνάσιο και έγινα γρήγορα φανατική αναγνώστρια του είδους. Είχα βρει το είδος που μου ταίριαζε!

Όταν μπήκα στη σχολή, δεν ήταν λίγες οι φορές που ήρθα σε δύσκολη θέση και ένιωσα άσχημα που διάβαζα αυτή την "ευτελή" λογοτεχνία, όπως την χαρακτήριζαν. Ένιωθα ότι είχα απέναντί μου τόσο κάποιους καθηγητές μου αλλά και όλους τους μεγάλους λογοτέχνες που μελετούσα, να με κοιτούν επικριτικά. Παρόλα αυτά δεν σταμάτησα να διαβάζω αυτά που μου άρεσαν. Διάβαζα και κλασική λογοτεχνία αλλά λόγω της σχολής, έπιανα τον εαυτό μου να αναλύει τα κείμενα και να χάνει την ουσία. Ήξερα ότι χρειαζόμουν κάτι διαφορετικό, για να μην είναι η ζωή μου μια συνεχής φιλολογική ανάλυση. Το μυαλό χρειαζόταν και ξεκούραση. Αυτή έγινε λοιπόν η ‘’δικαιολογία’’ μου. Μου ήταν ξεκάθαρο άλλωστε ότι αυτά τα βιβλία με ευχαριστούσαν, μαζί βέβαια με τον Ξενόπουλο που έγινε ο αγαπημένος μου κλασικός (για τον οποίο δε σταμάτησα ποτέ να λέω ότι τον γνώρισα από ένα τέτοιο βιβλίο που βασίζεται σε ένα μυθιστόρημά του). Ο Ξενόπουλος μου θυμίζει πολύ τα σύγχρονα μυθιστορήματα, αυτά που όλοι κατακρίνουν, όπως κατέκριναν κι εκείνον κάποτε, παρόλο που τώρα ανήκει στους μεγάλους νεοέλληνες συγγραφείς.

Με τα χρόνια, έχω συναναστραφεί πολλούς ανθρώπους που διαβάζουν βιβλία, οι περισσότεροι εκ των οποίων έχουν διαβάσει σίγουρα περισσότερα "ευτελή" παρά κλασικά λογοτεχνικά έργα. Και αρχίζει μετά το κήρυγμα για τον σύγχρονο άνθρωπο, που δε διαβάζει κλπ κλπ. Συμφωνώ ότι οι άνθρωποι ίσως δεν διαβάζουν όσο παλιότερα. Αλλά κι απ' αυτούς που διαβάζουν, πολλοί αποκλείονται απ' το μέτρημα με το επιχείρημα ότι αυτά που διαβάζουν είναι αμφιβόλου ποιότητας.

Μετά από αρκετά χρόνια εσωτερικού διχασμού μεταξύ φιλολογίας και προσωπικών αναγνωστικών επιλογών, κατέληξα ότι δεν με νοιάζει τι θεωρείται ως "καλή" λογοτεχνία. Δεν απορρίπτω τα κλασικά έργα (αγαπώ τα βιβλία ανεξαρτήτου περιεχομένου) και προφανώς τα σέβομαι. Αλλά επιλέγω να τα διαβάσω όχι επειδή με υποχρέωσε ένας λογοτεχνικός κανόνας αλλά επειδή εγώ το επέλεξα. Θεωρώ ότι είναι δικαίωμα του καθενός να διαβάζει ό,τι θελήσει. Αρκετές κοινωνικές συμβάσεις υπάρχουν στον κόσμο, τουλάχιστον την αναγνωστική εμπειρία, που στο κάτω κάτω δεν βλάπτει και κανέναν, δεν θα ‘πρεπε να την ορίζει κανένας άλλος απ' τον ίδιο τον αναγνώστη.

Μελετώντας την εξέλιξη της Θεωρίας της Λογοτεχνίας και ειδικότερα στα πλαίσια της Διδακτικής της Λογοτεχνίας, έμαθα ότι η επιστήμη έχει προχωρήσει και εκεί. Και όπως ανά τους αιώνες αυξήθηκε η ελευθερία του ατόμου, έτσι έγινε και με την ελευθερία του αναγνώστη (τουλάχιστον θεωρητικά). Η λογοτεχνική ανάγνωση ξεκίνησε με την έμφαση στο κείμενο και τον δημιουργό του και κατέληξε στον αναγνώστη και στο πώς εκείνος το ερμηνεύει, με βάση τις δικές του εμπειρίες, αντιλήψεις κλπ. Η εξέλιξη αυτή έγινε ορατή και στα σχολικά προγράμματα, όπου ο στόχος διδασκαλίας της Λογοτεχνίας πέρασε από την πολιτισμική μεταβίβαση στην ικανότητα του αναγνώστη για κριτική κατανόηση του κειμένου και έπειτα στην ατομική ανάπτυξη του μαθητή.

Η Λογοτεχνία είναι Τέχνη κι όμως πολλές φορές επιλέγουμε να την αντιμετωπίσουμε με όρους-περιορισμούς που αρμόζουν στην επιστήμη. Μια πολύ εύστοχη διάκριση είναι αυτή του Dilthey, ο οποίος έκρινε ότι η εξήγηση αρμόζει στις θετικές επιστήμες ενώ στις ανθρωπιστικές η ερμηνεία. Πολλές φορές, και ειδικά στο σχολείο, προσπαθούμε να εξηγήσουμε τι θέλει να πει ο ποιητής, ποιες οι συνθήκες κάτω απ' τις οποίες γράφτηκε το κείμενο. Και μένουμε εκεί. Ξεχνάμε να ρωτήσουμε τι σημαίνει το κείμενο για μας, τι συναισθήματα μας προκαλεί, πώς κρίνουμε εμείς τις αντιδράσεις των ηρώων, γενικά τι πιστεύουμε εμείς για το κείμενο. Κι όμως η Τέχνη δεν έχει στόχο να μεταδώσει γνώσεις αλλά να δώσει τη δυνατότητα για έκφραση, ειδικά σε έναν κόσμο όπου καθετί εκτός συμβάσεων κρίνεται απορριπτέο και περιθωριοποιείται.

Συνεχίζεται...