Γράφει η Μαρίνα Καρτελιά
΄Ενα απόγευμα στα Ερτζιανά της Σαλονίκης,
Βγάλτε την Περούκα!
Τσέστερτον, στην προμετωπίδα του Μπολάνιο.
Ακολούθησα τα βήματα των Επικίνδυνων Συγγραφέων εκείνο το μεσημέρι, στο στούντιο της οδού Αγγελάκη, καλεσμένη του συγγραφέα Κώστα Αρκουδέα. ΄Ηταν αναπάντεχο, ευτυχής συγκυρία αλλά κατά κάποιον τρόπο αντάξιο των προσδοκιών μου, μια και οι Επικίνδυνοι Συγγραφείς με συντρόφευαν στο ταξίδι μου στη Σαλονίκη και ήμουν σίγουρη ότι κάτι ξεχωριστό μου επεφύλασαν.
 |
| Σάββατο 30 Νοεμβρίου στις 19.00 στους 103.7 (Δεύτερο Πρόγραμμα) |
Ο μόνος τρόπος που οι συγγραφείς μπορούν να κάνουν σωστά τη δουλειά τους στην εποχή μας είναι να γράφουν επικίνδυνα.
Ας ξεκινήσουμε απ΄αυτή την παραδοχή, για να τιμήσουμε τον τίτλο και τον πυρήνα αυτού του βιβλίου. Η εκπομπή ξεκινά και ιχνηλατείται με τις ερωτήσεις-παρατηρήσεις της Λίνας Νικολακοπούλου και τις απαντήσεις του Κώστα Αρκουδέα το ΤΙ είναι αυτό το βιβλίο.
΄Οπως λέει ο ίδιος θα μπορούσε να είναι καταχωρημένο σε ένα είδος, αλλά δεν είναι. Γιατί είναι πολλά. Δεν είναι μόνο μυθιστορία, δοκίμιο, βιογραφία, βιβλοκριτική, καταγραφή του πολιτικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Είναι όλα αυτά μαζί.
΄Οταν ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο αυτό, είχα αμέσως την αίσθηση πως ξεπήδησε από το προηγούμενο, το Χαμένο Νόμπελ. Επιβεβαιώθηκε από τον ίδιο τον συγγραφέα κατά τη διάρκεια της εκπομπής. ΄Εμενε τώρα να διατυπώσει και το Γιατί, ερώτημα που μου γεννήθηκε από τις πρώτες σελίδες, από τις πρώτες υπογραμμίσεις, γιατί τούτο εδώ είχε μια φλόγα υπόγεια που σιγόκαιγε κι όσο κυλούσε σα νεράκι γάργαρο η αφήγηση στις σελίδες, άλλο τόσο δυνάμωνε η φωτιά του και μ΄έκανε να σημειώνω σκέψεις και συνειρμούς με αφορμή το κείμενο. Πρώτη φορά το έκανα αυτό σε βιβλίο.
Και δίκαια μου βγήκε έτσι, διότι όπως είπε ο Κώστας Αρκουδέας, είναι ένα βιβλίο που πάλλεται, παίρνει υλικό απ΄την κιβωτό της μνήμης του, από τις αλλεπάλληλες αναγνώσεις όλων των βιβλίων που αναφέρονται μέσα σ΄αυτό. Τις πιο γόνιμες ώρες, εκεί λίγο πριν χαράξει, λίγο πριν τις έξι, η κιβωτός ανοίγει για τον συγγραφέα, τα συγκεντρωμένα στοιχεία ανασύρονται και γίνεται η σύνθεση πάνω σ΄ένα δρόμο ήδη χαραγμένο από το Χαμένο Νόμπελ.
Είναι οργανωμένο σε πέντε ενότητες, αρχικά αφορούν το παρελθόν, στη συνέχεια το παρόν και στην πέμπτη και τελευταία, το μέλλον. Η σκοπιά του απλώνεται σε τρεις άξονες της λογοκρισίας: την κοινωνική, τη θρησκευτική και την ηθική. Εδώ φαίνεται ο δοκιμιακός χαρακτήρας, αλλά όσο θεωρητικό κι αν σας ακούγεται, το βιβλίο είναι τόσο απλά γραμμένο, που όλη η θεωρία είναι εγκολπωμένη μέσα στην αφήγηση, στα γεγονότα, εκπορεύεται και αποδεικνύεται απ΄αυτά. Κι έτσι αναδύεται κρυστάλλινη και καταιγιστική, όπως η πραγματικότητα της εποχής στην οποία συμβαίνει.
Η Λίνα Νικολακοπούλου παρατηρεί τις ηπείρους που έχουν φωτιστεί μέσα στο βιβλίο, την Ευρώπη, με κύρια τη Ρωσία, τη Λατινική Αμερική, με τη Χιλή και την Αργεντινή, την Αφρική και την εποχή του απαρτχάιντ, με την κοινωνική λογοκρισία, την Ασία, με το Ιράν και τα φετφά και τέλος την λογοκρισία κατά την ηθική των Αγγλοσαξόνων.
Τη σημασία των ονείρων τονίζει κατόπιν ο Κώστας Αρκουδέας, και το πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν στην πραγματικότητα του δημιουργού. Μερικές φορές συμβαίνει και στον ίδιο, με τη διαδικασία των ονείρων, ξυπνώντας να γράψει αβίαστα ένα ολόκληρο κείμενο, τόσο άρτιο, που δεν θέλει ούτε κόμμα.
Φυσικά αυτό οργανώνεται στη συνέχεια στο υλικό, που όπως σημειώνει η Λίνα Νικολακοπούλου, γίνεται μια "μικρή φορητή εγκυκλοπαίδεια". Πέρα για πέρα αληθινό, αφού εκεί θα βρείτε συγκεντρωμένα και σταχυολογημένα και σε ευρετήριο στο πίσω μέρος του βιβλίου, στοιχεία για την παγκόσμια λογοτεχνία από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα έως τις μέρες μας, οργανωμένα με τον τρόπο που αναφέρθηκε, που βοηθάει να ανατρέξουμε στο υλικό, μαζί ή χωριστά για κάποιον συγγραφέα, οποιαδήποτε στιγμή. Είναι αυτό που κάνει τον συγγραφέα ικανό, να "μας έχει βάλει", όπως λέει η Λίνα Νικολακοπούλου "στο ίδιο λεωφορείο" με όλους αυτούς τους φωτισμένους λογοτέχνες και ποιητές.
Και πράγματι, δεν είμαστε μόνο εμείς που έχουμε εισητήριο για το λεωφορείο αυτό. Εμείς που έχουμε ζήσει την εποχή και έχουμε διαβάσει πολλά από τα βιβλία. Είναι και τα νέα παιδιά, στους οποίους απευθύνεται επίσης αυτό το βιβλίο, η γενιά των τάμπλετ και των έξυπνων τηλεφώνων, μια και με τον τρόπο που παρουσιάζονται οι εποχές και το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ασκήθηκε η λογοκρισία, "τους δίνει την ευκαιρία να μπουν" με ένα virtual τρόπο "στην εποχή και να την ερμηνεύσουν", όπως λέει η Αλεξάνδρα Χριστακάκη και φέρνει το παράδειγμα του ρεστωράν της Θεσσαλονίκης, Μαιτρ και Μαργαρίτα, και πόσοι άραγε, αναρωτιέται, ξέρουν το βιβλίο του Μπουλγκάκοφ, από τους πρώτους που αναλύονται, που έγραψε το ομώνυμο μνημειώδες βιβλίο για το οποίο και κυνηγήθηκε.
Τέσσερα χρόνια έρευνα προηγήθηκαν. Ακαδημαϊκή έρευνα υψηλών προδιαγραφών όπως φαίνεται, και στη συνέχεια λογοτεχνική απόδοση όπως μοναδικά ξέρει να κάνει ο Κώστας Αρκουδέας, ήδη από το Χαμένο Νόμπελ. ΄Ολα αυτά, για να φτάσουμε, μετά το ΤΙ και το Πώς, σιγά-σιγά στο Γιατί, για να δοθεί η ευκαιρία σ΄αυτούς τους συγγραφείς "που οι περισσότεροι είναι αρχετυπικοί, να μιλήσουν ψιθυριστά στο αυτί το κάθε ανθρώπου....", όπως είπε.
Σε ψηφίδες μυστικά ενωμένες, οι μάρτυρες συγγραφείς, σ΄ένα μυστήριο καμβά, σαν βελονιές που πονάνε, μπαινοβγαίνουν, η ιστορία του ενός μέσα στο δράμα του άλλου, η δράση του ενός μέσα στο αδιέξοδο του άλλου.
Εξαιρετική έκπληξη στο πέμπτο μέρος η λεπτομερής ανάλυση για την Αυστραλία, την προέλευση του ονόματός της και την κουλτούρα των Αβοριγίνων, με αφορμή το βιβλίο του Τσάτουιν. Είχα διαβάσει σχετικά αλλά τόσο εμπεριστατωμένα, ποτέ. Μαγεύτηκα απ΄τις πληροφορίες, μεστές αλλά ουσιαστικές και απ΄τον τρόπο που δίνονται, ως διήγηση του πιο συναρπαστικού, αληθινού παραμυθιού. Που όμως είναι μια ιστορία λογοκρισίας, καταπίεσης ανθρώπων από ανθρώπους, και απόπειρας αλλοίωσης και καταστροφής μιας πανάρχαιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το βιβλίο του Τσάτουιν έχει παραγγελθεί και είναι ήδη στο δρόμο κι εγώ πιο πλούσια από ποτέ, μια και ανέκαθεν αισθανόμουν ένα ενσυναισθητικό δέσιμο με την ανεξερεύνητη χώρα της μακρινής ηπείρου και τους αυτόχθονές της υπέροχους.
΄Ολο το κομμάτι για την Αυστραλία αποτέλεσε πυλώνα και ακρογωνιαίο λίθο για μένα και κατάλαβα πολύ καλά γιατί η θέση του ήταν εκεί, προς το τέλος του βιβλίου. Γιατί έπρεπε να προηγηθούν τα προηγούμενα μέρη για να φτάσω να με χωνέψει η αλήθεια της Αυστραλίας, της ηπείρου που σκλάβωσε και σκλαβώθηκε όσο καμιά μέσα σε συνειδήσεις, όταν ήταν λιγότερο υποχρεωμένη να το κάνει. Και έτσι να στοιχειοθετηθεί με το παράδειγμά της, η αναγκαιότητα της λογοκρισίας και ο πυρήνας της αιτίας της.
Η φωνή του συγγραφέα, αντί να δυναμώνει όσο περνούσε η ώρα και η εκμυστήρευση γινόταν βαθύτερη, γινόταν σιγανή. Η αίσθησή μου είναι ότι αυτό συνέβη γιατί όλο και περισσότερο, κάτω απ΄την ακαδημαϊκή έρευνα και την ενδελεχή μελέτη των ηρώων-συγγραφέων και των ιστοριών και περιστατικών της ζωής τους, έσκαγε αύτανδρη στους τοίχους του στούντιο η ευαισθησία του συγγραφέα. Ο βαθύτερος προβληματισμός του. Η αιτία κι ο πυρήνας του βιβλίου. Γινόταν ένα με την "παναθρώπινη φωνή που ψιθυρίζει κάτι και κάποιες ανθρώπινες ψυχές προσπαθούν να την ακούσουν" όπως είπε ο συγγραφέας για να συμπληρώσει η Λίνα "και να την μιμηθούν". ΄Οσο περισσότερο με την μαιευτική της Λίνας, -τη λέω με το μικρό λόγω οικειότητας αλλά όχι εξοικείωσης, δια των ερωτήσεών της και των αναφορών της σε κομμάτια του βιβλίου και σε ρήσεις που δεν τις διάβαζε γιατί τις ήξερε απέξω - τόσο φανερωνόταν η ευαισθησία και το βάθος και εντέλει ο λόγος που τον έκανε να γράψει αυτό το βιβλίο. Κι ο προορισμός του βιβλίου, ή μήπως θα ΄πρεπε να πω η αποστολή του;
Εκεί η φωνή ανέβηκε, το πάθος και η αιτία βγήκε άφιλτρη στην επιφάνεια. Είχαμε γίνει μάρτυρες κι εμείς αυτού που είναι η αύρα του βιβλίου και ο στόχος του. Η πρόταση του συγγραφέα. ΄Οπως αυτή διατυπώνεται, κατ΄εμέ, προς το τέλος του βιβλίου.
Ξεκινά ο Τένεση Ουίλιαμς να λέει:
"Το να είσαι ελεύθερος ισοδυναμεί με το να έχεις επιτελέσει τον σκοπό της ζωής σου. Ισοδυναμεί μ΄ένα μεγάλο αριθμό ελευθεριών. Ισοδυναμεί με το να σταματάς όποτε σου κάνει κέφι, με το να πηγαίνεις όπου θέλεις κι όποτε θέλεις, με το να ταξιδεύεις εδώ κι εκεί, με το να είσαι κάποιος που φεύγει τρέχοντας από πολλά ξενοδοχεία, λυπημένος ή χαρούμενος, δίχως προσκόμματα και δίχως πολλές τύψεις. Ισοδυναμεί με την ελευθερία της ύπαρξης. Και όπως έχει σοφά παρατηρήσει κάποιος, αν δεν μπορείς να είσαι ο εαυτός σου, ποιος ο λόγος να γίνεις οτιδήποτε άλλο;"
Και παίρνει τη σκυτάλη ο συγγραφέας Κώστας Αρκουδέας:
Η παλαιού τύπου λογοκρισία έχει δώσει τη θέση της σε μια λογοκρισία η οποία έχει στόχο τις δημιουργικές εκφάνσεις που ξεφεύγουν από τη μονοχρωμία, την ομοιομορφία και την αντίληψη για το τι είναι πολιτικά ορθό. Δεν χρειάζεται κάποιο έργο να είναι αντικαθεστωτικό για να κοπεί. Η σύγχρονη λογοκρισία γίνεται συχνά εσωτερική υπόθεση του δημιουργού, ο οποίος πρέπει να αποφασίσει αν το έργο του θα αρέσει ή δεν θα αρέσει στο κοινό, αν θα είναι ή όχι οικονομικά ασύμφορο, πράγμα που σίγουρα δεν θα αρέσει στον εκδότη του, αν, αν, μυριάδες αν....
Στο τέλος καταλήγει να αυτολογοκριθεί, δίχως να συνειδητοποιεί ότι εκείνη τη στιγμή ψαλιδίζει την πλέον αυθόρμητη έκφραση των βαθύτερων συναισθημάτων του. Μολονότι είναι έτοιμος να πολεμήσει τη λογοκρισία στην παραδοσιακή της μορφή, αρνείται να την πολεμήσει στη συγκεκαλυμένη μορφή της, την πιο επίφοβη, αυτήν που έχει να κάνει με την αδράνεια και τη σιωπή.Και έρχεται σαν αποστροφή:
Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, πέρα από την αυτονόητη αποστολή του, που δεν είναι άλλη από το να υπηρετεί την τέχνη του όσο καλύτερα μπορεί, οφείλει να παρεμβαίνει - είτε με τον γραπτό λόγο και την αιχμηρή πένα του, είτε με τη φυσική παρουσία και τον διάπυρο τόνο της φωνής του - κάθε φορά που διαπιστώνει ότι κινδυνεύει, πρώτον, η ελευθερία του λόγου και της καλλιτεχνικής έκφρασης, δεύτερον, η ανεξαρτησία της βούλησης, της επιθυμίας και της συνείδησης, και τρίτον, το δικαίωμα στην αμφιβολία, τη διαφωνία και την ανυπακοή.
Η αποστολή του τον θέτει αυτομάτως στην αντίπερα όχθη της αυταρχικότητας, του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας, ως αντίπαλο δέος εκείνων που οραματίζονται έναν κόσμο φτιαγμένο από ιδιοτελή συμφέροντα.
Μητέρα, σύντροφος κι ερωμένη, η τέχνη της γραφής. Ασπίδα, πολιορκητικός κριός και αιχμή του δόρατος συνάμα. Πρωτίστως, όμως, ο συγγραφέας οφείλει να προστατεύει την ελευθερία του λόγου από τους κινδύνους που την περιβάλλουν, επιτρέποντάς της να εκφράζεται απρόσκοπτα.
Κι ύστερα ενώ τα έχεις σημειώσει όλα αυτά, έχεις βιώσει την αγωνία μην τυχόν και σου ξεφύγει καμιά οξεία, παναπεί τίποτε σημαντικό, όταν τα έχεις καταγράψει, αναλύσει και αποτυπώσει όλα αυτά έρχεται αυτή η φωτογραφία στην παρουσίαση, σε αντιδιαστολή ή παράλληλη ζωή με το συγγραφέα του εξωφύλλου, όπως μου φάνηκε.
 |
| Ο Κώστας Αρκουδέας στην παρουσίαση στο "Επί Λέξει" |
Κι όπως παρατήρησε η Λίνα για τον νεαρό Κάφκα στο εξώφυλλο του βιβλίου, βλέποντας σ΄αυτό ένα παιδί με αγωνίες και ιδιαίτερο λόγο να εκφράσει τα πράγματα που ήταν από τότε σίγουρο ότι η αλήθεια του αξίζει να βγει στο φως, όμοια είναι και η αίσθηση η δική μου γι΄αυτό το βιβλίο, για τους επικίνδυνους συγγραφείς και τον συγγραφέα που τους έκανε να μιλήσουν.
κι όλα δένουν ξαφνικά και το γιατί εμφανίζεται ξεκάθαρο, πιο ξεκάθαρο ακόμη από την έξαρση του συναισθήματος, μετά την ψύχραιμη προσέγγιση του συγγραφέα :
"Πρέπει να υποκύψουμε;
΄Η πρέπει ν΄αντισταθούμε;".
Το εντός του παιδί ήθελε να πει επικίνδυνα την αλήθεια του στον κόσμο κι ο συγγραφέας τού βρήκε τον πιο ακίνδυνο και ηθικά δομημένο τρόπο να την κάνει να φτάσει σε μας. Ο στόχος για μένα, επετεύχθη.
Μην προσπεράσετε και τον αφήσετε να χαθεί. Οι Επικίνδυνοι Συγγραφείς, επίκαιροι όσο ποτέ, είναι εδώ για σας και βρήκαν ήδη τον τρόπο να σας προσεγγίσουν.
Επικίνδυνοι συγγραφείς
Κώστας Αρκουδέας
Εκδόσεις Καστανιώτης
Η εκπομπή "Με τα πόδια μέχρι την αλήθεια" θα μεταδοθεί αυτούσια
το Σάββατο 30 Νοεμβρίου στις 19.00
από το Δεύτερο Πρόγραμμα
Ζωντανά εδώ:
Και στη συνέχεια την ακούτε εδώ
Ο Κώστας Αρκουδέας ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Ασχολείται με την έρευνα και ταξιδεύει με τη συγγραφή. Δημοσίευσε για πρώτη φορά το 1986 τη συλλογή ιστοριών ΄Ασ΄τον Μπομπ Μάρλεϋ να περιμένει. Στη συνέχεια εξέδωσε τη μίνι τριλογία Η πόλη με τα χίλια πρόσωπα (1987) και το μυθιστόρημα με εγκιβωτισμένα διηγήματα, Το τραγούδι των τροπικών (1988). Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα Τα Κατά Αιγαίον Πάθη (1994), Ποτέ τον ίδιο δρόμο (1999), Ο Πειρατής (2003), Ο Μεγαλέξανδρος και η Σκιά του (2004), Ο Αριθμός του Θεού (2008) και Παράφορο Πάθος (2013). Εξέδωσε ακόμα τις νουβέλες Και Πρόσεχε να μην Πετρώσεις (1996), Και Τώρα Δεν είναι Αργά (2014), τη συλλογή διηγημάτων ΄Ολες οι μέρες Κυριακή (2000). την επιλογή μικρών κειμένων Τα σιγκλάκια (2010) και το παραμύθι Η Πολύχρωμη Σβούρα (2013). Προσφάτως εξέδωσε τα βιβλία Το Χαμένο Νόμπελ - Μια Αληθινή Ιστορία (2015), Τα Κατά Αιγαίον Πάθη, σε ανανεωμένη έκδοση (2017) και Επικίνδυνοι Συγγραφείς (2019).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου