Σελιδοδείκτης | Οι Ισραηλίτες Βουλευτές του Ελληνικού Κοινοβουλίου/Δεν σε ξέχασα ποτέ | Λέων Ναρ | Μαρίνα Καρτελιά

Γράφει η Μαρίνα Καρτελιά.

Καιρό τώρα, ψάχνω το νήμα που ένιωθα διαισθητικά να συνδέει τα δυο βιβλία, ύστερα και τα τρία, μαζί με το "Ξανά στη Σαλονίκη", το οποίο έχει ήδη παρουσιάσει ο Σελιδοδείκτης. Αλλά η σύνδεση μού γεννήθηκε με το τέλος της ανάγνωσης του τρίτου,  το "Δεν σε ξέχασα ποτέ", στο βιβλίο που είναι η μεταγραφή της ομώνυμης θεατρικής παράστασης. Ελπίζω κι εύχομαι να τη δείτε κάποτε, όπως κι εγώ, να την πετύχω στην Αθήνα, στην εξαιρετική παράσταση του ΚΘΒΕ.

Αλλά ας εξηγηθώ, για να κατανοήσετε γιατί διάλεξα να γράψω και για τα δυο βιβλία μαζί: Τελικό έναυσμα μου δόθηκε με την ανάγνωση του βιβλίου του Saul Friedländer, Σκέψεις για τον Ναζισμό, που πρότεινε ο ίδιος ο Λέων Ναρ με ανάρτησή του και το οποίο στην ουσία αποτελεί μεταγραφή συνεντεύξεων - συνομιλιών που εκπόνησε ο Stephan Bou. Στο βιβλίο αυτό βρήκα, από τα χείλη του μεγαλωμένου στον καθολικισμό Εβραίου ιστορικού Saul Friedländer, διατυπωμένη την ακόλουθη φράση-σκανδάλη που μου ξεκλείδωσε πράγματα και με πήγε στη σκέψη των τριών βιβλίων του Λέοντος Ναρ:

"Τα έργα μυθοπλασίας με ενδιαφέρουν ωστόσο," διατυπώνει λοιπόν ο Saul Friedlender, 

όχι μόνο λόγω της όποιας καλλιτεχνικής τους αξίας, 

αλλά και επειδή επιτρέπουν να γραφτεί μια πολιτισμική ιστορία της αναπαράστασης του Ολοκαυτώματος σε ένα δεδομένο πλαίσιο."

Αυτό κάνει τα πράγματα για μας που θέλουμε να μάθουμε ευκολότερα.

Στα δυο πρώτα βιβλία, το συναίσθημα μας αφήνεται να αναδυθεί από τις ιστορικές περιγραφές. Ο συγγραφέας και στο "Ξανά στη Σαλονίκη" αλλά και στο σπουδαίο  "Οι Ισραηλίτες βουλευτές στο ελληνικό Κοινοβούλιο (1915-1936)" κρατιέται συνειδητά έξω από τις προσωπικές αναφορές και εκτιμήσεις του περιγραφόμενου ιστορικού πλαισίου και αρκείται στην παράθεση στοιχείων που προέκυψαν από την έρευνα. Αφήνει έτσι με εξαιρετικό σεβασμό την ελευθερία στον αναγνώστη να κρίνει. Να διατυπώσει τα δικά του συμπεράσματα.

Το ιδιαίτερα προσωπικό στοιχείο ενυπάρχει, αλλά δεν διαφαίνεται. ΄Οσο κι αν, όπως λέει και ο Friedländer, "είναι αδύνατον για κάθε γραφή της ιστορίας, πόσο μάλλον μιας ιστορίας που είναι ακόμα κοντινή χρονικά  - και που ανήκει σ΄αυτό που ονομάζει "ζώνη του λυκόφωτος" ο ΄Αγγλος ιστορικός ΄Ερικ Χόμπσμπαουμ, το μισοσκόταδο δηλαδή μεταξύ μνήμης και ιστορίας, -  είναι αδύνατον να μην έχει κάθε ιστορικός ή δοκιμιογράφος έστω, συμπληρώνω, μια προσωπική ματιά, λιγότερο ή περισσότερο έκδηλη, ρητή.

Είναι αδύνατον να μην είσαι υποκειμενικός".

Kαι νομίζω πως ακριβώς αυτό κάνει, συνειδητά εντελώς στο "Δεν σε ξέχασα ποτέ", έτσι που φαίνεται να αποτελεί η μελέτη και η τεκμηρίωση προπομπό της δραματοποίησης (κι ας προηγείται από το Ξανά στη Σαλονίκη χρονικά) :

Μεταφυτεύει την ιστορική τεκμηρίωση, τη διασταυρωμένη γνώση, την παντρεύει με τα οικογενειακά βιώματα και διηγείται. Κάνει την ιστορία λέξεις, εικόνες, τραγούδια. ΄Ομως δεν εμπλέκεται άμεσα. Καταφέρνει να μην εκβιάσει το συναίσθημα, πράγμα απαράδεκτο σε κάθε αξιοπρεπή μυθιστορία.

Η πλοκή του έργου τυλίγεται γύρω από την ιστορία της Ζάνα που κατάγεται απ΄τη Σαλονίκη και την ιστορία της μαθαίνουμε μέσα απ΄την αγάπη που τρέφει γι΄αυτήν ο εγγονός της, ο Γκάμπι.. Αυτός τη ζωντανεύει για μας. ΄Ολοι οι ήρωες, όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, "υπενθυμίζουν την ιστορική μνήμη ενός κόσμου που εξοντώθηκε πολύ βίαια αλλά και λησμονήθηκε άδικα". Και η ευρηματική σκηνοθεσία, με προβολές των εγγράφων ή τεκμηρίων για τη ζωή της σε γκρί φόντα και έξυπνες κινήσεις στο χώρο, αναλαμβάνει τα υπόλοιπα.

Το αριστοτεχνικό κέντημα της πολυτάραχης ζωής της γιαγιάς Ζάνα, ολοκληρώνεται και ντύνεται με τα Σεφαραδίτικα τραγούδια της εποχής της, γνωστά ως τώρα, που μας εκπλήσσουν. Γιατί τα ξέρουμε ως ελληνικά ρεμπέτικα τα περισσότερα, με στίχους ελληνικούς...

Παντού τα πάντα, που έλεγε η Λωξάντρα. ΄Ετσι που καταλαβαίνεις πόσο μάταιες, είναι οι ταμπέλες και οι κοινωνικοί διαχωρισμοί ανάλογα με την εθνότητα ή το θρήσκευμα. Αυτό το θεατρικό και η ιδιαίτερη γραφή του που ρέει φυσιολογικά μέσα στη διήγηση, σε κάνει να καταλάβεις αυτό που θα ΄πρεπε σήμερα να είναι αυτονόητο, αλλά παραμένει σε πολλές περιπτώσεις ανομολόγητο:



Πως οι Εβραίοι της Σαλονίκης, ήταν πρώτα Σαλονικιοί. Σαλονικάι. Πως ζούσαν, δημιουργούσαν κι ερωτεύονταν. ΄Οπως όλος ο κόσμος. Πως συμβίωναν αρμονικά και η κουλτούρα τους με τους φίλους και γείτονες Χριστιανούς συνυπήρχε με ειρηνικούς όρους και ήταν δεμένη με την καθημερινότητα της πόλης. Αυτό αποδεικνύεται άμεσα, με χίλιους τρόπους, στους "Ισραηλίτες βουλευτές στο ελληνικό Κοινοβούλιο (1915-1936)", που τους διάβαζα καθ΄όλη τη διάρκεια της μακράς προεκλογικής περιόδου από τις τριπλές κάλπες με τις Ευρωεκλογές ως την περασμένη Κυριακή των βουλευτικών εκλογών. Και κατάλαβα στην πράξη τι σημαίνει η αναφορά του Saul Friedländer στο βιβλίο "Σκέψεις για το Ναζισμό" ότι :

"Η ιδιαίτερη μορφή του αντισημιτισμού 

προσθέτει μια φυλετική διάσταση στο θρησκευτικό υπόβαθρο" 
κι έφτιαξε μάλιστα στη Γερμανία ολόκληρο 

"εθνοφυλετικό" κίνημα. 

Αυτό νομίζω συνάγεται ως κυρίαρχο συμπέρασμα, διαβάζοντας τους "Ισραηλίτες βουλευτές στο ελληνικό Κοινοβούλιο (1915-1936)" μετά από το Ξανά στη Σαλονίκη :

Η βεβαιότητα πως δεν ήταν σε θέση η κοινωνία, και ο πολιτικός κόσμος της εποχής, κατά μείζονα λόγο, να αντιληφθεί. Πως, με βάση τα στοιχεία που παρατίθενται άφθονα στο βιβλίο και κάνουν την έκδοσή τους από ίδρυμα της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, ένα διαμάντι άξιο συγχαρητηρίων, κυρίως για το θάρρος της απόφασης να εκδοθεί  -  οι Ισραηλίτες Βουλευτές του Ελληνικού Κοινοβουλίου κατά την περίοδο 1915-1936 φέρονταν και δρούσαν πολιτικά πρωτίστως ως ΄Ελληνες, υπερασπιζόμενοι σε πολλές περιπτώσεις τα δικαιώματα των αλλοθρήσκων συμπατριωτών τους, χριστιανών τε και μουσουλμάνων, ενώ η τοπική κοινωνία της Θεσσαλονίκης αλλά και η κοινοβουλευτική αίθουσα, κατά πλειοψηφία τους αντιμετώπιζε πρωτίστως ως Εβραίους.

Παρά το γεγονός ότι έτυχαν πολλές φορές, πράγμα άγνωστο στον πολύ κόσμο, υπεράσπισης της δράσης τους στο Κοινοβούλιο και των δικαιωμάτων των βουλευτών και των Εβραίων πολιτών, από τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Και παρά το ότι οι Ισραηλίτες βουλευτές ήταν άξιοι εκπρόσωποι των συμφερόντων μιας πολύπαθης μερίδας του Ελληνικού λαού, των εργατών και χαμηλών στρωμάτων, με παραδείγματα όπως ο Αβραάμ Μπεναρόγια, που υπήρξε υπέρμαχος και ιδρυτής του πρώτου ουσιαστικά σοσιαλιστικού εργατικού συνδικάτου.

Ταύτιζε δηλαδή, τόσο η Βουλή σε μεγάλο μέρος, όσο και η κοινωνία, το θρήσκευμα με χαρακτηριστικά "φυλής" (!). ΄Ενα ιστορικό λάθος, ή θα τολμήσω να πω, πολιτισμικό λάθος, που κουβαλιέται δυστυχώς στην Ελληνική κοινωνία αλλά και στο εξωτερικό ως πραγματικότητα, ανά τους αιώνες ως τις μέρες μας.

Εκείνο που είναι επίσης πασιφανές και πρόδηλο, κοινό και στα τρία βιβλία είναι και κάτι άλλο. Και συνταρακτικό ως γεγονός. Γιατί γεγονός είναι:

Πως η ζωή τους ανατράπηκε, ολονών των Σαλονικιών, με το διωγμό των Εβραίων, μαζί και η φυσιογνωμία του τόπου. Μα η σιωπή της πόλης είχε την ενοχή της, γιατί έκρυβε την ανοχή της πλειοψηφίας των κατοίκων της.... Αυτό αφήνεται να φανεί στο θεατρικό έργο, με τον ίδιο αδιόρατο τρόπο που αποδεικνύεται από τα τεκμήρια του "Ξανά στη Σαλονίκη". Κι αυτό διαπίστωσα κι εγώ στην τελευταία μου επίσκεψη εκεί, μια και οι πέτρες της στέκουν πάντα σιωπηλοί μάρτυρες της Ιστορίας, παρόλες τις προσπάθειες συγκάλυψης ή λήθης.


Τώρα που το σκέφτομαι, αυτό είναι που ξεχωρίζει τις δραματοποιήσεις που αφορούν τα βάσανα και το δράμα, τις ταλαιπωρίες, τη θυσία των Εβραίων, το Ολοκαύτωμα. Η Αξιοπρέπεια. Πουθενά δεν υπάρχει κλαυθμός. Ρέουσα οδύνη. Ξέχειλο συναίσθημα.

Ο θρήνος είναι βουβός, ως να χρωστούν τα θύματα και οι απόγονοί τους. Ως να χρωστούν στην Ιστορία να διηγηθούν την ιστορία όσο πιο αποστασιοποιημένα μπορούν. Να πούν τα γεγονότα. Να γίνουν μάρτυρες. ΄Οχι να επιδείξουν το μαρτύριο. Εν πολλοίς, γιατί πρώτα είναι εσύλληπτο. Κι αυτό το ξέρουν από πρώτο χέρι οι ίδιοι.

Ξέρουν απ΄την εποχής της σιωπής, πολύ πριν την Ανάδυση, πως δεν τους πίστεψαν, πως νόμισαν ότι έχασαν τα λογικά τους απ΄τις πολύχρονες ταλαιπωρίες. ΄Ομως κανείς πια στους ανθρώπους δεν μπορεί να ισχυρίζεται πως δεν ήξερε.

Αυτό με κάνει να ψάχνω ακόμη περισσότερο. Με ηθικό καθήκον σχεδόν. Να τιμάω την αλήθεια που διαπιστώνω. Να διαβάζω κι άλλα βιβλία, να μπαίνω όλο και πιο βαθιά στο θέμα.

Αυτό με κάνει επίσης να στέκομαι ακόμα πιο ταπεινή απέναντι στο "μύθο", που μόνο παραμύθι, μύθευμα δεν είναι. Στην ιστορία που είναι η Αλήθεια. Με περισσότερο σεβασμό. Να διηγηθώ κι εγώ την εμπειρία της ανάγνωσης. Χωρίς να μεταφέρω το συναίσθημα. Να σας αφήσω να σας τυλίξει μόνο του. ΄Οταν διαβάσετε τη μεταγραφή ή δείτε το θεατρικό.

Η παράσταση είχε εξαιρετική επιτυχία και ανέβηκε από το ΚΘΒΕ εκτός απ΄τη Γενέθλια πόλη, στην Αθήνα , ταξίδεψε σε πολλά μέρη και έφτασε ως το Ισραήλ. Σας συστήνω ανεπιφύλακτα να μην τη χάσετε, είναι σίγουρο ότι θα ξαναπαιχτεί. Τις προηγούμενες μέρες, μάλιστα, Σεφαραδίτικα τραγούδια που περιλαμβάνονται στο θεατρικό έργο παρουσιάστηκαν στο Φεστιβάλ Ολύμπου. Για την εκδήλωση εκεί μπορείτε να ακούσετε τον ίδιο το συγγραφέα να μιλά σε σχετικό αφιέρωμα για τη βραδιά στο ραδιόφωνο Κόκκινο Θεσσαλονίκης :

Στην πολύ φροντισμένη έκδοση της "Ευρασία" περιλαμβάνεται και cd με τα σεφαραδίτικα τραγούδια που ερμηνεύονται με ορχήστρα επί σκηνής στην παράσταση. Εκεί, νομίζω, και στη δωρική γλώσσα του δυνατού κειμένου, στην εξιστόρηση θλιβερών στιγμών με κάθολου θλιβερό τρόπο, θα αφήσετε κι εσείς το συναίσθημά σας να ξεχειλίσει άφθονο. Ιδιωτικά.
Με αξιοπρέπεια.

Δεν Σε Ξέχασα Ποτέ
Λεων Ναρ
Εκδόσεις Ευρασία



----

"Ισραηλίτες βουλευτές στο ελληνικό Κοινοβούλιο (1915-1936)"
΄Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία

Ο Λέων Α. Ναρ γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1974. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία στο Α.Π.Θ. και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές Νεοελληνικής Φιλολογίας, Βιβλιολογίας και Διδακτικής της Λογοτεχνίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο (2000), ενώ το 2007 αναγορεύτηκε Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας. Τον Νοέμβριο του 2015 έγινε δεκτός ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και τον Δεκέμβριο του 2017 ολοκλήρωσε την μεταδιδακτορική του έρευνα.

Το 2007 εξέδωσε (σε συνεργασία με τον Γιώργο Αναστασιάδη και τον Χρήστο Ράπτη) το βιβλίο Εγώ ο εγγονός ενός Έλληνα, η Θεσσαλονίκη του Νικολά Σαρκοζί[1], (Καστανιώτης) το οποίο μεταφράστηκε και στα γαλλικά. Το 2009 εκδόθηκε το δίτομο έργο του Ναρ με τίτλο Γιωσέφ Ελιγιά, Άπαντα[2](Γαβριηλίδης), ενώ την ίδια χρονιά επιμελήθηκε το επετειακό λεύκωμα 25 χρόνια Ιανός[3]. Το 2011 κυκλοφόρησε το δίγλωσσο (σε ελληνική και αγγλική γλώσσα) βιβλίο του με τίτλο Το μέλλον του παρελθόντος, Θεσσαλονίκη 1912-2012[4] (Καπόν), (με φωτογραφίες του Γιώργη Γερόλυμπου), και η μελέτη Ισραηλίτες Βουλευτές στο Ελληνικό Κοινοβούλιο[5] που επιμελήθηκε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. Το 2014 κυκλοφόρησε το βιβλίο Το παιχνίδι της εξέδρας σχολιασμένα συνθήματα από τα ελληνικά γήπεδα[6](Μεταίχμιο).Το 2017 κυκλοφόρησε (Ευρασία) το θεατρικό έργο του "Δεν σε ξέχασα ποτέ"[7] (μαζί με cd των σεφαραδίτικων τραγουδιών της ομώνυμης παράστασης) που ανέβηκε από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος το 2017[8]. Το 2018 κυκλοφόρησε το βιβλίο Ξανά στη Σαλονίκη. Η μετέωρη επιστροφή των Ελλήνων Εβραίων στον γενέθλιο τόπο (1945-46)[9][10] από τις εκδόσεις Πόλις. Κείμενά του, επίσης, έχουν δημοσιευτεί σε 8 συλλογικούς τόμους.