Σελιδοδείκτης | Το Τρίτο Αστέρι | Γιώργος Γλυκοφρύδης | Ολική Επαναφορά ή η Βαρύτητα του Ουράνιου τόξου | Μαρίνα Καρτελιά

Γράφει η Μαρίνα Καρτελιά.

Το Τρίτο Αστέρι

Γιώργος Γλυκοφρύδης

Ολική επαναφορά ή 

Η Βαρύτητα του Ουράνιου Τόξου 

Στη δεύτερη ανάγνωση οδηγήθηκα αρχίζοντας το βιβλίο του Κρις Χάτφιλντ, και ήμουν κάπως: «Μα τούτος εδώ έχει διαβάσει το Τρίτο Αστέρι; Δεν μπορεί...». Χαριτολόγησα· κι όμως έχει κάποια βάση. Γιατί το βιβλίο αυτό, έχει σε τέτοιο βαθμό ενσωματώσει στον εαυτό του τις επιστημονικές λεπτομέρειες, ώστε σε πείθει ότι είναι στα βιώματα του συγγραφέα, ότι εκείνος έχει διατελέσει αστροναύτης ή έχει εργαστεί σε διαστημική βάση (!) . ΄Οπως και νάχει είναι βιβλίο που κουβαλάει άλλα βιβλία μέσα του κι ακόμα, άλλα βιβλία το περιέχουν. Ως ατμόσφαιρα, ως φάση. 

Στη δεύτερη ανάγνωση λοιπόν ενός βιβλίου, πάντα βγαίνουν κι άλλα στοιχεία στην επιφάνεια, ανακαλύπτεις πράγματα που δεν είχες προσέξει την πρώτη φορά. Τονίζονται άλλα που σου φάνηκαν λιγότερο σημαντικά, γιατί πρόσεχες την πλοκή. Η δεύτερη ανάγνωση σου βγάζει κι άλλα επίπεδα αντίληψης του κειμένου, πας πιο βαθιά στα νοήματα. Στα νήματα. Γι΄αυτό είναι δυο φορές πιο πολύτιμη. Και πιο ουσιαστική.  

  

Στο Τρίτο Αστέρι του Γιώργου Γλυκοφρύδη, συνέβη πάλι. Την πρώτη φορά που το τελείωνα, στις τελευταίες σελίδες ειδικά, η αγωνία είχε κορυφωθεί. Πήρα το βιβλίο βιαστικά και βγήκα απ΄το σπίτι. Πήγα στο κέντρο, μπήκα σ΄ένα πολύβουο καφέ για να φτάσω ως το τέλος, θέλοντας να είμαι έξω, με κόσμο. Μου φαινόταν πως το βιβλίο, κι εγώ, ανέπνεα καλύτερα. Πού να ήξερα ότι μια απ΄τις τελευταίες, συγκλονιστικές σκηνές θα ήταν επίσης σε καφέ, σε μπιστρό. Πολύ μακριά απ΄την Αθήνα. 

Διαβάζοντάς το μπήκα σε μια άκατο, κλειστή, ο κόσμος γύρω δεν υπήρχε. Υπήρχα εγώ και η ιστορία που αφηγείτο ο συγγραφέας. Κι έτσι συμβαίνει με όλα τα καλά βιβλία. ΄Ετσι μου συνέβη με όλα τα βιβλία του Γιώργου Γλυκοφρύδη και τώρα, διαβάζοντας το τέταρτο, είχα βρει πια κοινά σημεία, θέματα κοινά και στα τέσσερα. Και κάπως σα να διαμόρφωναν άτυπα, μια τετραλογία  Γιατί η γραφή του έχει συνέχεια και συνέπεια σε ορισμένους άξονες, ηθελημένους ή αθέλητους κι έτσι βάζει το Τρίτο Αστέρι στον επόμενο σταθμό ενός λογοτεχνικού χρονολογίου. Μιας ιστορικής γραμμής εξέλιξης της γραφής του. Και της σκιαγράφησης των χαρακτήρων του. Γι΄αυτό και ο τίτλος Ολική επαναφορά, δηλωτικός της επαναφοράς συγκεκριμένων θεματικών αξόνων γραφής κοινών σε όλα τα βιβλία του, αλλά παρόντες και ωριμότεροι εδώ. 

 

 «Τι εξαίσιο θέαμα η ανημπόρια της φωτιάς στη Σελήνη»

Μα τι βιβλίο είναι; Το Τρίτο Αστέρι δεν υπακούει σε καμιά κατηγοριοποίηση εμπορικών παραμέτρων. Είναι λογοτεχνία υψηλής αισθητικής, παρόλα ταύτα δεν εντάσσεται σε κατηγορία λογοτεχνικού είδους. Πολλώ δε μάλλον, δεν είναι science fiction. Είναι όμως βιβλίο που αγαπάει την επιστήμη και το δείχνει. Αλλά δεν έχει επιστημοσύνη. Ούτε χρειάζεται την επιστημονική τεκμηρίωση ο μύθος για να αντέξει. Απλώς η Ιστορία, βασίλισσα σε όλα του τα βιβλία, η ιστορία αυτή συμβαίνει να συμβαίνει στο Διάστημα. Οκ, και στη Γη. Για την ακρίβεια η δράση ταλαντεύεται μεταξύ των δυο πλανητών. Και οι ήρωες μετακινούνται μεταξύ της Γης και της Σελήνης. Αλλά μέχρι εκεί. 

«Σε τι χρησιμεύουν πόρτες που όταν ανοίγουν δεν ακούγονται και ασανσέρ που όχι μόνο δεν ακούγονται, αλλά δεν γίνεται καν αντιληπτή η κίνησή τους;»

Ο αναγνώστης όμως, αν και οι τεχνικοί επιστήμονες θα μαγευτούν απ΄το δέσιμο των επιστημονικών λεπτομερειών στην πλοκή, δεν χρειάζεται να είναι επιστημονικός γνώστης για να νιώσει το μυθιστόρημα, για να τον τραβήξει η καταιγιστική πλοκή του. Απλώς οι λεπτομέρειες δεμένες στην πλοκή, πάνε στο ύψιστο σημείο την αληθοφάνεια, συστατικό της καλής λογοτεχνίας. Προεξάρχοντα ρόλο όμως παίζει η Ιστορία και η ιστορία. Αυτή είναι ο καμβάς. Οι ήρωες κινούνται με βάση τα γεγονότα, που επηρεάζουν τη ζωή τους και τις αντιδράσεις τους. Δεν είναι παρατηρητές όμως. Επενεργούν. Δρουν πάνω στα γεγονότα και καταφέρνουν πολλές φορές να τα αλλάξουν. Είναι δυναμικοί, ριψοκίνδυνοι, αλλά το κάνουν αιτιολογημένα. Δεν άγονται και φέρονται απ΄τα γεγονότα. ΄Εχουν θέση. Νοοτροπία. Συγκεκριμένη άποψη για τα πράγματα. Με λίγα λόγια είναι αντισυμβατικοί. 

Οι ήρωες, ο Μιχάλης και η Φρανσουάζ, πραγματοποιούν μια διαδρομή στο Χρόνο, γιατί το θέλουν. Είναι πραγματικά δομημένοι χαρακτήρες, ρεαλιστικοί αλλά με ευαίσθητες κεραίες, έχουν μια ωριμότητα που τους οδηγεί να στέκονται πάνω απ τις καταστάσεις, με σκοπό να τις μεταστρέψουν για να βρουν αυτό που ζητούν. Και το υπέρτατο ζητούμενο, πέρα απ΄την προσωπική ακεραιότητα,  είναι η Αγάπη. Πάντα. Μόνο που εδώ, περισσότερο απ΄όλα τα βιβλία του Γιώργου Γλυκοφρύδη, - ξεκινώντας απ΄τον Επιβάτη, περνώντας απ΄το 10 ώρες Δυτικά, για να φτάσουμε στο Hotel Chelsea, - καταλήγουμε, στο Τρίτο Αστέρι, να έχουμε την πιο ολοκληρωμένη μορφή χαρακτήρων. Απ΄όλα τα βιβλία του, πολύ περισσότερο σ΄αυτό, οι ήρωες έχουν αποφασίσει να βρουν την Αγάπη, να παλέψουν γι΄αυτή. Να μη φοβηθούν μπροστά σε κανένα εμπόδιο. Να βρουν τον εαυτό τους και να αντιταχθούν σ΄ό,τι η κοινωνική κανονικότητα προστάζει.  

 «Πώς είναι η αγάπη όταν σε πιάνουν τα παραμύθια. Πώς είναι όταν η αγάπη είναι έτσι. ΄Ετσι να γίνεται η αγάπη;»

Αυτή είναι άλλη μια παράμετρος, παρούσα πάντα στα βιβλία του Γιώργου Γλυκοφρύδη. Η κοινωνία και πώς την αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι. Πώς μπορούν να κάνουν τα αδύνατα δυνατά, ή αντίθετα τα πιο απλά, για να γίνει καλύτερη. Για να γίνει ο κόσμος καλύτερος. Ο συγγραφέας το θέλει αυτό, το προσδίδει στους χαρακτήρες του. Είναι ίσως όραμά του. Και δικό τους. Κι οι ήρωες του κινούνται με μια οικουμενικότητα συγκινητική, παράλληλα με την αναζήτηση της προσωπικής ευτυχίας. Τους απασχολεί ζωτικά, οι ήρωες δεν κινητοποιούνται μόνο για το προσωπικό συμφέρον, ή την επιτυχία. Αν και είναι επιτυχημένοι. Αναζητούν διακαώς όμως την ευτυχία. Κι ο δρόμος της περνάει μέσα απ΄την αγάπη και καταλήγει πάντα σ΄αυτήν. 

Απ΄όσα μέχρι τώρα διαβάζετε, καταρρίψαμε έναν μύθο: ΄Ότι πρόκειται για επιστημονική φαντασία, είδος δήθεν ακατάλληλο για την ελληνική αγορά από κάποιους επαϊοντες και γι΄αυτό ανίκανο να χωρέσει στον ΄Ελληνα αναγνώστη. Εδώ θα παρατηρήσουμε επίσης δύο πράγματα : Πρώτον, πως το βιβλίο αυτό είναι οικουμενικό, δεν είναι αμιγώς Ελληνικό. Οι ήρωες είναι ΄Ελληνες φυσικά, ή έλκουν την καταγωγή, αλλά τα ιδιαίτερα γνωρίσματα τους όχι. Επομένως, άνετα μπορούν να κεντρίσουν τον οποιονδήποτε, που όχι μόνο δεν είναι πυρηνικός φυσικός για να μπορεί να διαβάσει το βιβλίο, αλλά μεταφρασμένο στη γλώσσα του, θα μπορούσε άνετα να κεντρίσει έναν Γάλλο, ή έναν Αμερικανό, ή κάποιον κάτοικο οποιασδήποτε εθνικότητας του Κούρου, της Γαλλικής Γουϊάνας δηλαδή, όπου και υπάρχουν σκηνές και γεγονότα που περιγράφονται στο βιβλίο. Κι αυτή είναι μια χρυσή ιδιαιτερότητα και ομορφιά του βιβλίου αυτού. 

 

Αρχίζω σιγά-σιγά να σας δικαιολογώ την έννοια του τίτλου, “Βαρύτητα”. Διότι όπως και το κινηματογραφικό έργο, το Gravity, Βαρύτητα, το βιβλίο αυτό, δεν έχει ανάγκη την επιστημονική σύνδεση για να κινήσει τα νήματα της πλοκής. ΄Εχει δυνατή ιστορία που κρατά τον αναγνώστη, ίδια καρφωμένο στο βιβλίο όπως ο θεατής της αριστουργηματικής ταινίας. Απλώς διαπιστώνουμε ξανά την αποθέωση της εικονοποιητικής αφήγησης που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, και την κινηματογραφική ματιά που διαμορφώνει την αφήγηση, με όρους κινηματογραφικού συνεργείου στελεχωμένου με όλες τις ειδικότητες: σεναριογράφο, σκηνοθέτη, σκηνογράφο, ενδυματολόγο, διευθυντή φωτογραφίας… Μέχρι και μουσικό επιμελητή διαθέτει, καθώς η μουσική αποτελεί στοιχείο της πλοκής και συνδετικό κρίκο. Είναι σκανδάλη σε πολλές περιπτώσεις, ντύνει, ή περιγράφει χαρακτηριστικά. Μιλάει αντί για τους ήρωες. 

«Πώς να στεκόταν όλη αυτή η πλάση γύρω της,
η μόλις που φαινόταν πλάση μέσα στη νύχτα, αλλά ποιον πείραζε…Από τα δάχτυλά της πρέπει να έβγαινε μουσική».

Να πούμε και δυο λόγια εδώ για το δεύτερο στοιχείο του τίτλου, για το “Ουράνιο Τόξο”. Αυτό που παρουσιάζεται και στήνεται σε όλη τη διάρκεια του βιβλίου. Τα χρώματα παίζουν ρόλο στην αφήγηση, τόσο μεγάλο, που φτάνουν σε επίπεδα συναισθησίας. Ο αναγνώστης νιώθει τα χρώματα να περιγράφουν συναισθήματα. Κλασσική πια παρούσα τεχνική σε όλα τα βιβλία του Γιώργου Γλυκοφρύδη, αλλά που δε σταματά ποτέ να μαγεύει. Είναι υποβλητική και υποτάσσει τον αναγνώστη, τον παίρνει μαζί της στο ταξίδι της ιστορίας. 

Ως επιδιώκει κάθε καλή “ταινία”, έχει πολλά ηθογραφικά στοιχεία, κι έτσι η οικουμενικότητα του πάει πακέτο με μια διαχρονικότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σκηνή με τη Μάστανγκ που απλά τα σπάει, καθώς νιώθεις τη νιότη, τον παλμό, τη μουσική, την ταχύτητα. Το ιστορικό πλαίσιο δίνεται με αδιόρατες, όμως σημαίνουσες, λεπτομέρειες στο περιβάλλον όπου η ιστορεία εξελίσσεται. Ο αναγνώστης του 2018, χρονιά της κυκλοφορίας του, - τέτοια εποχή ήταν, πέρσι -  θα ταυτιστεί σε όλες τις ηλικίες, ενώ παράλληλα θα είναι εξίσου επίκαιρο, - αποτελώντας χρονοκάψουλα με στοιχεία της εποχής που γράφτηκε και που περιγράφει - ακόμα και για τον μελλοντικό αναγνώστη του 2030. Τα καλά βιβλία το πετυχαίνουν αυτό. Αλλιώς κανείς μας δε θα διάβαζε πια τους κλασσικούς στο 2019. 

Η Βαρύτητα του Ουράνιου Τόξου, λοιπόν. Σ΄ένα λογοπαίγνιο αντιστροφής του βιβλίου του Πύντσον, που είναι καθαρή δυστοπία, στον αντίποδα, το Τρίτο Αστέρι. ΄Ενα τίμιο μυθιστόρημα. Χωρίς ίχνος σοβαροφάνειας, αλλά με υψηλές δόσεις ποιοτικού χιούμορ. ΄Ενα μυθιστόρημα που δεν καταφεύγει σε πυροτεχνήματα, που έχει ουσία, αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη και τον κάνει να ταυτιστεί. Κάνει όμως και κάτι ακόμα. Με θαυμαστό τρόπο, με περισσή διακριτικότητα και ευαισθησία, αγγίζει ένα θέμα και το απλώνει σε διαστάσεις που τα μυθιστορήματα διστάζουν να αναδείξουν. Στα 2070, ένα απ΄τα ανδροειδή που έχουν εποικίσει μια βάση στη Σελήνη είναι και η ηρωίδα. Μόνο που όλοι οι άποικοι είναι παραπληγικοί. Με τρόπο καθόλου στενάχωρο, με ιδιαίτερη ευαισθησία και γλυκύτητα, ο συγγραφέας αγγίζει χορδές. Μιλάει για τα κινητικά προβλήματα και το ρόλο που παίζουν στην καθημερινότητα, στις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων. Και το κάνει με μεγάλο σεβασμό και αξιοπρέπεια. 

Οι άλλοι άξονες, παρόντες κι εκείνοι στα βιβλία του Γιώργου Γλυκοφρύδη, βρίσκουν τη θέση τους κι εδώ. Στην πιο συνεκτική μορφή τους. Η πατρίδα, το Κακό, το καθήκον. ΄Εννοιες που τον απασχολούν πάντα και καταφέρνει να τα θίγει με υψηλή αισθητική. Δεν είναι διδακτικός, δεν εκφωνεί λόγους. Πετυχαίνει όμως να τα βάλει στην Ιστορία. Και στη συζήτηση. Και στις βίβλους αξιών των ηρώων. Σε μια εποχή που λέξεις “πατρίδα” και “πατριωτισμός” σηκώνουν πολύ νερό, ο συγγραφέας βάζει ξανά τις πραγματικές διαστάσεις, την ουσία των λέξεων στη συζήτηση, με όχημα το μυθιστόρημα. Γιατί ο χειρισμός τέτοιων εννοιών, όπως ο πατριωτισμός, φέρνει τους ήρωες να τοποθετούνται πάντα στη σωστή πλευρά της Ιστορίας. Δεν είναι πασσιονάριες οι ήρωες. Δεν διεκδικούν δάφνες αν και σώζουν ό,τι αγαπούν. Αλλά το κάνουν με απλότητα, σα φυσική τους λειτουργία, σαν σωματικό γνώρισμα της ύπαρξής τους. Κι ας ταλαιπωρούνται απ΄τις εξωτερικές παρεμβάσεις, του κόσμου, της κοινωνίας, του Κακού.  

Το Κακό είναι πάντα παρόν στα βιβλία του. Η γνωστή του αγάπη για τον Στήβεν Κινγκ, πλάθει τους κακούς, όπως και τον Τζακ εδώ, με γραμμές που χρησιμοποιεί κι εκείνος. Σε πολλά σημεία, οι λάτρεις του Κινγκ θα αναγνωρίσουν την ιδιαίτερη αχλύ. Μετουσιωμένη όμως, με την ιδιαίτερη γραφή του Γιώργου Γλυκοφρύδη, σε χαρακτήρα που δικαιολογεί την ύπαρξή του και τους χειρισμούς του για την επικράτηση του Κακού. Το οποίο ευτυχώς, εναρμονισμένο με τις συγγραφικές αρχές του, στο τέλος κατανικάται. 

Κομβικός χαρακτήρας ο Ντέιβ, μηχανή αρχικά, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τεχνητής νοημοσύνης. Σε κάποιο σημείο η συναισθηματική νοημοσύνη υπερνικά τα πάντα, κι ο Ντέιβ αποκτά νέα δικαιώματα. Παρούσα εδώ η γονιδιακή συγγένεια με τον ΄Ανθρωπο των δύο Αιώνων. Θεωρώ ότι ο Ρόμπιν Ουίλιαμς συμπαντικά έχει ενημερωθεί και ζηλέψει αφόρητα τον χαρακτήρα και την καταλυτική του δράση. 

Τελειώνοντας θα σας μιλήσω για ένα τελευταίο χαρακτήρα, που τελειοποιείται εδώ, ενώ είναι παρών απ΄την αρχή, απ΄τον Επιβάτη κιόλας. Τον κατάλαβα στη δεύτερη ανάγνωση, ώριμη σχετικά πια κι εγώ στις αναγνώσεις γενικά, και των συγκεκριμένων έργων ειδικότερα. Στο Τρίτο Αστέρι βασικός πρωταγωνιστής είναι ο ήχος. Περιγράφει δραματική ένταση, πολλές φορές προηγείται της εικόνας, όπως στην κινηματογραφική Δουνκέρκη. Πιο δραματική ακόμα, στο βιβλίο αυτό, είναι η σιωπή. Και πολύ σπαρακτικές οι παύσεις. Που όπως λέει κι ο Ντάνιελ Μπάρενμπόιμ είναι κι οι ίδιες ήχος, μελωδία. Εδώ, στις παύσεις, στις σιωπές, βγαίνει το βαθύτερο συναίσθημα. 

 «Σου μιλάω, ακούς; Μ΄ακούς άραγε όταν σ΄αγαπώ;»

Κορυφαίες για μένα σκηνές, ύψιστης κινηματογραφικά λογοτεχνικής αρτιότητας και απερίγραπτης εσωτερικής ευαισθησίας :  

η καταπληκτική σκηνή στο ταξί στο Παρίσι, ξεχειλίζει ερωτικό συναίσθημα, αλλά και βαθιά αγάπη, είναι κινηματογράφος τεσσάρων διαστάσεων. Με διαύγεια 4K. 

η σπαρακτική σκηνή όπου ο Μιχάλης στην κοιλάδα της Σελήνης ακούει μουσική με ακουστικά, συμπαντική μοναξιά και δίλημμα προς τη μεριά της αγάπης 

το μουδιασμένο ραντεβού των δύο στο καφέ της Βάσης, το ωραιότερο τετ-α-τετ ερωτευμένων ανθρώπων όπου όλα τα λέει η αμηχανία και τα ανείπωτα 

και τέλος το φτάσιμο στη Γη : δεν κάνω spoiler, αλλά αυτό πρέπει να το διαβάσει ο Κρις Χάτφιλντ. 

Αφήστε τις επικοινωνίες ανοιχτές, όπως κάνουν συχνά οι ήρωες του βιβλίου. Παρακολουθήστε τη διαδρομή των ηρώων και την περιπέτεια της αναζήτησης της Αγάπης που τους δίνει Ζωή. Αφήστε το βιβλίο αυτό να σας μιλήσει, σε πρώτο επίπεδο ή σε άλλα. Κάποιο απ΄όλα του θα σας φτάσει. ΄Όπως θα φτάνει τους αναγνώστες του από τώρα ως το 2070. 

Η Βαρύτητα του Ουράνιου Τόξου ας είναι μαζί σας. 

May the Gravity of the Rainbow be with you. 

To Τρίτο Αστέρι, 

Γιώργος Γλυκοφρύδης, 

Εκδόσεις Διάπλαση.