Από μικρή μού άρεσε πολύ το διάβασμα. Διάβαζα τα πάντα: βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά. Ακόμα και το επόμενο κείμενο στο βιβλίο των αγγλικών. Κι όμως, όταν άρχισα να διαβάζω ‘’κλασική’’ ελληνική λογοτεχνία, απέρριψα έναν συγγραφέα: τον Καζαντζάκη.
Κάποτε στο σχολείο κάναμε ένα απόσπασμα του Καζαντζάκη απ’ τη σειρά Ταξιδεύοντας (ν α σημειωθεί ότι, μάλλον, ήταν στο μάθημα της Έκθεσης, δεν δινόταν δηλαδή έμφαση στον Καζαντζάκη ως λογοτέχνη, τον οποίο δε διδάχτηκα ποτέ στα σχολικά μου χρόνια, οπότε το κείμενο λειτουργούσε βοηθητικά). Το κομμάτι που διάβασα μου άρεσε κι έτσι έπιασα ένα βιβλίο απ’ αυτή τη σειρά. Δεν θυμάμαι ακριβώς την εντύπωση που μου άφησε. Θυμάμαι όμως ότι μου φάνηκε δύσκολο κι έτσι το σταμάτησα στις πρώτες σελίδες (παρόλο που δεν συνηθίζω να αφήνω ένα βιβλίο στη μέση). Από τότε, ο Καζαντζάκης κατέλαβε στο μυαλό μου τη θέση του δυσνόητου και άρα μη προτεινόμενου.
Έφτασα στο 4ο έτος της Φιλολογίας για να ξαναέρθω σε επαφή με τον Καζαντζάκη (πέρα απ’ την καθημερινή οπτική επαφή με την μπορντό σκληρόδετη έκδοση κάποιων έργων του στη βιβλιοθήκη του σπιτιού μου που παρέμενε τυπική και από απόσταση). Στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας, παράλληλα με κάποια αποσπάσματα που διδαχτήκαμε, ακούσαμε πληροφορίες για την πολυταξιδεμένη ζωή του και το εκτενέστατο αλλά και πολυμεταφρασμένο έργο του. Από τότε, άρχισα να τον βλέπω με άλλο μάτι. Ξαφνικά τα κείμενα δεν έμοιαζαν τόσο δυσνόητα και οι εκτενείς και συναισθηματικά φορτισμένες περιγραφές του έγιναν ευπρόσδεκτες. Όλα αυτά με οδήγησαν στον κινηματόγραφο Δαναό όπου παίχτηκε για 4 παραστάσεις το ντοκιμαντέρ Αναζητώντας τον Καζαντζάκη (που αποτελεί και την αφορμή αυτού του κειμένου), το οποίο μου επιβεβαίωσε ότι ο Καζαντζάκης είναι, χωρίς υπερβολές, απ’ τα must της ελληνικής λογοτεχνίας (αν όχι της παγκόσμιας).
Στο, διάρκειας 93 λεπτών, ντοκιμαντέρ μίλησαν ακαδημαϊκοί, μεταφραστές, ηθοποιοί, ποιητές και άλλοι που γνώριζαν τον συγγραφέα είτε αυτοπροσώπως είτε μέσα απ’ τη μελέτη του έργου του ενώ διαβάστηκαν και αποσπάσματα απ’ τα έργα του με φόντο εικόνες απ’ τα μέρη που επισκέφτηκε και έζησε. Στη συνέχεια του παρόντος κειμένου θα εστιάσω στα στοιχεία που μ’ έκαναν να αλλάξω γνώμη τόσο απότομα και ριζικά για τον συγκεκριμένο συγγραφέα .
Αρχικά, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει τη μεγάλη απήχηση που είχε (και συνεχίζει να έχει) το έργο του παγκοσμίως και συνεπώς οδηγεί στην εύλογη απορία: γιατί οι Έλληνες τον αντιμετωπίζουν με τόση επιφυλακτικότητα ενώ οι ξένοι τον εκτιμούν και με το παραπάνω; Τίτλοι όπως: Ασκητική, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, Ο Τελευταίος Πειρασμός, Αναφορά στον Γκρέκο κ.ά. είναι γνωστοί ακόμη και σε μη αναγνώστες του. Ειδικά το έργο του Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (το οποίο μεταφράστηκε σε 50 γλώσσες), μέσα από την κινηματογραφική μεταφορά του Μιχάλη Κακογιάννη συνέδεσε έντονα τους Έλληνες με το συρτάκι και τον λεγόμενο Χορό του Ζορμπά στη συνείδηση των ξένων (ίσως λανθασμένα κατά τη γνώμη των ομιλητών του ντοκιμαντέρ ).
Ο Καζαντζάκης κατηγορήθηκε για έλλειψη ενότητας στη σκέψη του καθώς επηρεαζόταν από κάθε είδους θεωρία, πολιτική/οικονομική/θρησκευτική, π.χ. τον Μαρξισμό και τον Βουδισμό. Οι ομιλητές αναγνωρίζουν ως λογική αυτή την ‘’κατηγορία’’ αλλά ερμηνεύουν τη στάση του συγγραφέα υποστηρίζοντας ότι αγαπούσε πολύ τον άνθρωπο και είχε θέσει ως στόχο του να βρει μέσα απ’ το έργο του την ιδεολογία εκείνη που θα τον καθιστούσε υπεύθυνο της μοίρας του. Απώτερος στόχος δηλαδή αυτής της συνεχούς πνευματικής μετανάστευσης, που αποτελούσε υπαρξιακή αγωνία και του ίδιου, ήταν η ανακάλυψη του τρόπου που θα οδηγήσει τον άνθρωπο στην ελευθερία, κάτι που δεν βρήκε σε μία μόνο θεωρία και γι’ αυτό επέλεξε να κατασκευάζει ένα ψηφιδωτό από κομμάτια θεωριών το οποίο ανανεωνόταν συνεχώς.
Επιπλέον, μέσα από το ντοκιμαντέρ μαθαίνουμε για τη φιλία του Καζαντζάκη με τον Άγγελο Σικελιανό η οποία προέκυψε από ένα κοινό τους όραμα: να ιδρύσουν μια νέα θρησκεία. Παρά την αμοιβαία πνευματική τους έλξη οι δρόμοι τους χώρισαν καθώς, όπως είπε ο Σικελιανός, εκείνος σκεφτόταν με το συναίσθημα ενώ ο Καζαντζάκης με τη λογική. Μαθαίνουμε ακόμη για την αγάπη του Καζαντζάκη για τη γλώσσα και την ευθύνη που είχε απέναντι στη γραφή του. Μάλιστα, στο ντοκιμαντέρ αναφέρεται ένα περιστατικό όπου ο Καζαντζάκης έτρεχε αλλόφρων στο λιμάνι του Ηρακλείου και όταν ερωτήθηκε από περαστικό που τον αναγνώρισε αν του συμβαίνει κάτι, η απάντηση που έλαβε ήταν << Ψάχνω μια λέξη>>. Τέλος, αρκετός λόγος γίνεται για την κινηματογραφική μεταφορά του Τελευταίου Πειρασμού απ’ τον Σκορτσέζε και τη στάση της Εκκλησίας απέναντι σ’ αυτήν (στην Ελλάδα σταμάτησε να προβάλλεται στους κινηματογράφους λόγω των διαμαρτυριών που προκλήθηκαν) ενώ τονίζεται ότι ο Καζαντζάκης δεν αφορίστηκε ποτέ (εν αντιθέσει με τη γενικότερη πεποίθηση) παρά το γενικότερο εχθρικό κλίμα εναντίον του. Μάλιστα, η ιδέα του να παρουσιάσει το Χριστό πάνω στο Σταυρό να φαντάζεται πώς θα ήταν αν ζούσε μια φυσιολογική ανθρώπινη ζωή θεωρήθηκε απ’ τους μελετητές μια έξυπνη ιδέα για να γίνει αντιληπτό στο αναγνωστικό κοινό το δίλημμα μεταξύ σάρκας και πνεύματος.
Τα παραπάνω, νομίζω, επαρκούν ως αντεπιχειρήματα στην αρκετά διαδεδομένη άποψη ότι ο Καζαντζάκης ήταν ένας άθεος και δύστροπος συγγραφέας. Κάθε συγγραφέας έχει τη μοναδικότητά του τόσο ως προς το χαρακτήρα του όσο και ως προς τον τρόπο γραφής του. Ο Καζαντζάκης μέχρι και σήμερα προβληματίζει τους μελετητές της λογοτεχνίας στο να τον κατατάξουν σε μια συγκεκριμένη κατηγορία λόγω της ποικιλομορφίας του έργου του, τόσο ως προς τον όγκο όσο και ως προς τις ιδέες. Αυτός είναι ο λόγος που στην αρχική μου αναφορά στην κλασική ελληνική λογοτεχνία, ο όρος κλασική μπήκε σε εισαγωγικά. Αυτός όμως είναι και ο λόγος που τον καθιστά τόσο αγαπητό παγκοσμίως!
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ντοκιμαντέρ: εδώ.
(Το ντοκιμαντέρ αυτό αποτελεί ένα μέρος της συνολικής παραγωγής που προβλήθηκε σε 3 επεισόδια στο COSMOTE TV.)
Και κάποιες ρήσεις του μεγάλου συγγραφέα:
- Ό,τι δεν συνέβη ποτέ, είναι ό,τι δεν ποθήσαμε αρκετά.
- Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα.
- Ο σωστός δρόμος είναι ο ανήφορος.
- Μια αστραπή η ζωή μας... μα προλαβαίνουμε
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου