Περί εθνικισμού και ταυτότητας | ΤζόνηΤζανάρη

Το αναπόφευκτο της κατασκευής ταυτοτήτων: μονόδρομος προς την ‘’τραγωδία’’ της διαιώνισης του εθνικισμού;

Πώς θα ήταν ο κόσμος χωρίς τον εθνικισμό;

Ένα θεμελιώδες ερώτημα που ταλανίζει τη σκέψη και το πνεύμα στοχαστών ανά τους αιώνες.

Ο εθνικισμός, ένα αίσθημα περί ταυτότητας, διαφορετικότητας, ένα ‘’εμφύτευμα’’ στο μυαλό, που ορίζει στον καθένα τι είναι σε σχέση με τους άλλους, τον διαχωρίζει από αυτούς και, ταυτοχρόνως, τον ‘’ενώνει’’ με κάποιους άλλους, τους - υποτίθεται - προερχόμενους από το ίδιο έθνος. Είναι μάλλον η βάση πάνω στην οποία ο κόσμος διαιρείται και κυβερνάται- ο πυρήνας του ‘’διαίρει και βασίλευε’’.

Πώς θα ήταν όμως ο κόσμος, αν πράγματι απουσίαζε αυτή η αντίληψη-αίσθημα που ενυπάρχει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στον καθένα; Και το πιο θεμελιώδες: είναι εφικτή η παντελής απουσία του εθνικισμού από τον κόσμο; Η ιστορία, μέχρι σήμερα, απαντά μάλλον αρνητικά στο ερώτημα αυτό. Βέβαια, κατά τόπους, ενδέχεται να υπάρχουν αποκλίσεις από τον κανόνα αυτό, εκεί όπου υπάρχει η κατάλληλη παιδεία και μόρφωση κι όπου απουσιάζει η εκ των άνω χειραγώγηση. Σε αυτήν την περίπτωση, άνθρωποι καταφέρνουν να ‘’ξεφύγουν’’ από τη διαιώνιση αυτής της κοσμοαντίληψης και παύουν να είναι συμμέτοχοι της διαδικασίας αυτής. Σε αυτό το ασαφές, περίπλοκο και σπανιότερο- έως τώρα - πεδίο, δημιουργείται κάτι νέο. Οι ‘’ελεύθεροι’’ αυτοί άνθρωποι θα θελήσουν να δημιουργήσουν νέα δίκτυα επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης, νέα πλαίσια συμβίωσης και οργάνωσης της κοινωνικής ζωής, νέες αρχές. Έτσι, νέες νόρμες θα αναδυθούν στο πεδίο αυτό, ως οργανωτικές δυνάμεις, καθορίζοντας νέες δομές ισχύος. Διότι, η ισχύς αποτελεί, μάλλον αναπόφευκτα, το συνδετικό κρίκο του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι, που θεμελιώνει την πράξη της πολιτικής ίδρυσης.

Εντούτοις, το πιο πιθανό είναι, στα νέα αυτά δίκτυα, να προκύπτουν και νέες ταυτότητες, εκεί όπου υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ των ανθρώπων- γιατί είναι λογικό να υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Οι ταυτότητες εδράζονται στο διαφορετικό τρόπο οργάνωσης και διαβίωσης κατά τόπους. Γιατί στον κάθε τόπο, βάσει δε και της γεωμορφολογικής και κλιματολογικής ιδιαιτερότητας, γεννώνται διαφορετικές φυσιολογικές ανθρώπινες τάσεις όπου αργά ή γρήγορα θα πλάσουν παραδόσεις κι έθιμα. Αυτά θα παράγουν (ατομική/συλλογική) ταυτότητα και κατ’ επέκταση πολιτισμό. Αυτό δεν ισχύει στις περιπτώσεις που μιλάμε για στείρα γραφειοκρατικά και τεχνοκρατικά πεδία, πέραν κι έξων της ανθρώπινης κοινωνικοπολιτικής διαβίωσης.

Με άλλα λόγια, είναι ίσως αναπόσπαστη της ατομικής-συλλογικής δράσης και αναπόφευκτη η κατασκευή ορισμένης ταυτότητας. Εσχατολογικά μιλώντας, ταυτότητα υφίσταται όπου υφίσταται ύπαρξη, ως αναγκαία προϋπόθεση αυτοσυντήρησης κι επιβίωσης- γιατί ύπαρξη χωρίς δράση δεν είναι ύπαρξη και η δράση δεν μπορεί παρά να πλάθει ορισμένη ταυτότητα για το σκοπό αυτό. Είναι, μάλλον, σύμφυτο στοιχείο του ανθρώπου και λογικό συνεπαγόμενο της πράξης και βουλήσεώς του.

Κι επειδή, λοιπόν, απουσιάζουν ιστορικά παραδείγματα- ή εντοπίζονται ελαχίστως στην ιστορία- και ενίοτε η ιστορία επιβεβαιώνει το μοιραίο γεγονός της κατασκευής ταυτοτήτων την κάθε χρονική στιγμή της ανθρώπινης διαχρονίας σε κάθε κοινωνία, γενικό συμπέρασμα που θα μπορούσε να ειπωθεί στο διατυπωθέν ερώτημα είναι: θα μπορούσε να υπάρχει κόσμος χωρίς εθνικισμούς, αν υπήρχε μια κοινή ‘’παγκόσμια παιδεία’’, στη βάση μιας κοινής παγκόσμιας κυβέρνησης. Αυτή, βεβαίως, θα προϋπέθετε έναν κόσμο δίχως κράτη, μια παγκόσμια κοινωνία-κράτος, όπου ο κόσμος θα συσπειρωνόταν γύρω από μία Ιδέα, μια κοινή οικουμενική ταυτότητα, έναν πολιτισμό.

Φανταστείτε έναν τέτοιο κόσμο...

ΤζόνηΤζανάρη, Φοιτητής στο τμήμα Διεθνών κι Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς