Είμαστε οι επιλογές μας | Σταμάτης Παρασκευάς

Δεν πίστεψα ποτέ, ότι είμαστε οι επιλογές μας. Πιστεύω στην ελευθερία (το να φτάνεις, να πηγαίνεις εκεί που θες, που αγαπάς) και στην ειλικρίνεια (να θες, ν’ αγαπάς εκεί που φτάνει κι όπου πηγαίνεις). Πιστεύω στην ελεύθερη βούληση και στην ελεύθερη νοσταλγία, στα αδιόρατα σύνορα της μνήμης και της λήθης και του παρόντος και της φαντασίας. Αλλά, όχι, δεν μπορώ να πιστέψω πως είμαστε οι επιλογές μας, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως είμαστε μόνο αυτό, αλλά και το ότι υπάρχει μια παντοδυναμία του κάθε ανθρώπου πάνω στο κάθε τι -κάτι που αν δεν με αηδιάζει, τουλάχιστον με ξενίζει- καθώς επίσης, ότι ο κόσμος είναι δίκαιος (χωρίς να μας ενδιαφέρει αν η θεία πρόνοια ή ο σοφός άνθρωπος τα έπλασε έτσι).

Τι σημαίνει επιλέγω στην τόση προσφορά πληροφορίας και στην τόση απόσυρση πόρων κι ευκαιριών; Είναι το σωστό ρήμα, δηλαδή η σωστή πράξη και δράση, μέσα σε τόση υπερπροσφορά; Η ελεύθερα αποδεχόμενη υποταγή γίνεται ολοένα και πιο σύνθετη και πιο υποδόρια στις συμπεριφορές των άλλων απέναντί μας. Τα απωθημένα που συγκλόνισαν τον κόσμο της ψυχολογίας έδειξαν πως κάτι που επιλέγουμε να πράξουμε δεν έχει τα αίτιά του σε τόσο προφανή χαρακτηριστικά του ατόμου. Η μάθηση έδειξε πως οι σύνθετες επιλογές μας δομούνται από την επιβράβευση και τιμωρία αρχέγονων, πρωτόγονων, αρχαίων, παλιότερων και λιγότερο σύνθετων επιλογών και συμπεριφορών. Κι αν είμαστε οι επιλογές μας, σημαίνει πως η συμπεριφορά των ανθρώπων απέναντί μας, οφείλει να είναι αντιστοίχως ενισχυτική ή τιμωρητική; Το αίσθημα το προσωπικό αντιστοίχως θα πρέπει να είναι ενοχικό ή λυτρωτικό;

Δεν πίστεψα ποτέ, ότι είμαστε οι επιλογές μας. Ή μάλλον κάνω λάθος. Έχουμε κάνει συνειδητές επιλογές ή έστω, αψηφώντας κανόνες, τάξεις, δεδομένα, ακόμη και “θέλω” (γιατί άραγε μια “καθαρή” επιλογή να συνάδει μόνο με τη θέληση και να μην είναι μια επιλογή που γίνεται βάσει πολλών κινήτρων). Και μάλλον, ίσως να είμαστε οι επιλογές μας, αλλά όχι αυτές που γίνονται στη βάση, στην αρχή των πραμάτων. Δεν είμαστε οι επιλογές μας ως συνειδητή πράξη και “ξεσκαρτάρισμα” σε ένα πλήθος καταστάσεων. Είμαστε οι επιλογές μας, γιατί έτσι είμαστε φτιαγμένοι. Χωρίς να αναλωθούμε περισσότερο στο κομμάτι του τι επιλέγουμε για να ζήσουμε, ας αποδεχτούμε πως είμαστε αναγκασμένοι να επιλέγουμε για να ζήσουμε. Ακόμη κι όταν κάτι το επιλέγουμε ξεκάθαρο, ολόκληρο, μοναδικό, η επιλογή μας αφήνει κάτι έξω πάντα. Είτε στην αντίληψη αυτού του πράγματος, είτε στην αξιολόγηση αυτού του πράγματος (που συνήθως ό,τι συμφωνεί με αυτά που μας αρέσουν το κρατάμε κι ό,τι δε συμφωνεί το “πετάμε), είτε στη βίωση αυτού του πράγματος. Ο κόσμος μάς αποκαλύπτεται αποσπασματικά. Οι άνθρωποι μάς δίνονται αποσπασματικά, όχι από την άποψη του ότι κρύβουν κάτι ή δε δίνονται ολάκεροι, αλλά ένα κομμάτι κάθε φορά συλλαμβάνουμε ως την άκρη του νήματος, ως “γωνία του σελοτέιπ”.

Δεν είμαστε όντα εκλεκτικά. Είμαστε πρώτα όντα αιρετικά. Κι αυτό όχι από αδυναμία. Ή ίσως να είναι η κουλτούρα τέτοια, που εξετάζοντας τόσα ενδεχόμενα, να έχουμε ξεφύγει από την απλή -απλοϊκή- έκθεσή μας στην ολότητα των υποκειμένων και των αντικειμένων. Ίσως να είναι τέτοια κι η φυσιολογία μας. Συνηθίζω να μην αποζητώ την ελευθερία, αλλά την ειλικρίνεια. Να επιλέγω την ειλικρίνεια κι όχι την ελευθερία. Να μην πηγαίνω όπου θέλω, αλλά να θέλω εκεί που μένω. Να πιστεύω εκεί, να χτίζω εκεί, να πείθομαι εκεί, ν’ αφήνομαι εκεί, να δημιουργώ εκεί.