Η Νόρα άκουσε πρώτη φορά για το Μανόλη, το 1951, όπως είχε εξομολογηθεί στο Φίλιππο Φιλλίπου το 1996, στην ανέκδοτη συνέντευξή τους. Ο Μανόλης έμελλε να είναι ο σύντροφος της ζωής της και πατέρας του γιού της. Κοινός συνδετικός τους κρίκος ο Ρένος Αποστολίδης.
Το 1956, ο Αναγνωστάκης βγαίνει από τη φυλακή, είναι πρώην θανατοποινίτης, εξορισμένος και φυλακισμένος πολλάκις, με αντιστασιακό παρελθόν. Αφήνεται με τη δοθείσα γενική αμνηστία. Η ποίηση για τον Αναγνωστάκη έχει αρχίσει ήδη σε νεαρή ηλίκία με τον Ξενόπουλο να τον ενθαρρύνει και τα πρώτα του ποίηματα να φέρνουν ένα νέο αέρα στη νεοελληνική λογοτεχνία. Εξαρχής δηκτικός καταγγέλλων των κακώς κειμένων, ο Αναγνωστάκης κριθηκε συχνά για την πολιτική χροιά των ποιημάτων του και τον κεκυρήγμένο αγώνα που μετέφερε η ποίηση του. Ο ίδιος αργότερα θα τοποθετηθεί με σαφήνεια απέναντι στην ποίηση του. Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής, θα πει, δεν μπορεί κανείς να γράφει συνέχεια ποίηση. Μας θύμισε ότι είναι πολιτικός και ερωτικός συνάμα, ότι δεν μπορείς να απομονώσεις το ένα από το άλλο, ότι στην εποχή του είναι αδύνατο να γράψεις χωρίς πολιτική χροιά λόγω του ευρύτατου τεταμένου κλίματος, λόγω της γενικευμένης αγωνίας.
Μήπως δεν είναι έτσι κάθε εποχή; Πόσο μάλλον εκείνη η εποχή; Πόσα συσσωρευμένα τραύματα χαρακτήριζαν εκείνη την εποχή άλλωστε και πόσες ελπίδες; Ήταν οι κοινωνικές αναζυμώσεις που δημιούργησαν τους μεγάλους λογοτέχνες του προηγούμενου αιώνα. Τα βάσανα, οι εξορίες κι ο πόλεμος που διαφοροποίησαν ποιητές σαν τον Αναγνωστάκη από την αισιοδοξία της προηγούμενης λογοτεχνικής γενιάς. Απελευθερώθηκε ένα νόημα συμπυκνωμένο και αιχμηρό, ο στίχος έσπασε κι η λογοτεχνία μέσα από πολλούς διάυλους επιχείρησε να προσεγγίσει την αλήθεια ξεγυμνώνοντας τους καλλωπισμούς, ήταν η εποχή που απαιτούσε σκληρή αποδόμηση.
Η Νόρα, μεγάλωνει στην Πεύκη, απέναντι από σπίτι του Κατσιμπάλη, του μέντρορα της γενιά του '30. Η Νόρα παίζει απέναντι από το χώρο συνάντησης του "ομφαλού" της αττικής σκέψης. Από εκεί θα περάσουν λογοτέχνες και ποιητές που θα την καθορίσουν μεγαλώνοντας. Πρώτο κατευθυντήριο ερέθισμα κι αγαπημένη συνήθεια ο Σεφέρης. Αργότερα, θα διηγηθεί στο Σεφέρη ότι μεγάλωσε απέναντι από τον χώρο συνάντησης τους. Αγαπά το Σεφέρη γιατί είναι διδακτικός χωρίς υπεργενικεύσεις και εκλαϊκευσεις, όπως θα διηγηθεί αργότερα σε συνέντευξή της. Κάποιος ρομαντικός θα έλεγε, πως η κατανόηση κι επαφή της με τη λογοτεχνία ήταν καρμική. Η Νόρα θα σπουδάσει Νομικά στο Καποδιστριακό αλλά αντί για νομικός, θα γίνει μια από τις μεγαλύτερες κριτικούς της νεοελληνικής λογοτεχνίας με σημαντική κι αξιοπρόσεκτη φιλολογική κατάρτιση. Θα γράψει λίγα κι ακόμη λιγότερα κατά παραγγελία. Θα συνεργαστεί με τα περιοδικά "Ενδοχώρα", "Κριτική", "Νέα Πορεία", "Χρονικό". Η συμβολή της στην Νεοελληνική λογοτεχνία θα αναγνωριστεί και θα τιμηθεί με το Ειδικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της.
Ο Αναγνωστάκης θα της αφιερώσει το "Ήρθες όταν εγώ δεν σε περίμενα" . Για τη Νόρα αυτό το ποίημα ήταν παράδοση ζωής. Κατά το γάμο τους, έγινε ο σημαντικότερος και στενότερος συνεργάτης του ποιητή. Επεδίωξε να φανεί η πολύπτυχη λογοτεχνική προσωπικότητα του Αναγνωστάκη, να μην εντυπωθεί στον κοινού νου ως καθαρά πολιτικός ποιητής, γιατί δεν υπήρξε μόνο αυτο. Και η Νόρα και ο Μανόλης είχαν βαθειά πολτική συνείδηση, ο ένας την εφάρμοζε με την δράση του κι ο άλλος περισσότερο με τον τρόπο ζωής τους, όπως παραδέχτηκε αργότερα ο γιός τους.
Κι οι δυο τους συγχνωτίστηκαν με τα μεγαλύτερα πνεύματα της εποχής, Σεφέρη, Χειμωνά, Σαχτούρη, Βακαλό, Λούλα Αναγνωστάκη. Έζησαν μαζί μέχρι το θάνατο του Αναγνωστάκη το 2005, έκτοτε η Νόρα δεν ήθελε να βγαίνει πολύ από το σπίτι. Ο πολυμεταφρασμένος και πολυμελοποιημένος, από τους μεγαλύτερους συνθέτες, Αναγνωστάκης δεν ήταν πια στη ζωή αλλά είχε γράψει για τη Νόρα κάτι πανέμορφο :
Ήρθες όταν εγώ δεν σε περίμενα. Μη με γελάσεις
Αυτά δεν είναι τα κατώφλια που έχω σκύψει
Αυτές οι κρύπτες που ριγούν τα τρωκτικά
Δεν έχουν τίποτε απ’ τ’ άρωμα της λάσπης
Ούτε απ’ το χάδι των νεκρών στα όνειρα μας
Γιατί έχει μείνει κάτι – αν έχει μείνει –
Πέρα από θάνατο, φθορά, λόγια και πράξη.
Άφθαρτο μες στην τέφρα αυτή που καίω
Σαν κάθε νύχτα την ανάμνηση θανάτων
Πικρών και ανεξήγητων θανάτων
Γράφοντας ποιήματα χωρίς ήχους και λέξεις.
Το 1956, ο Αναγνωστάκης βγαίνει από τη φυλακή, είναι πρώην θανατοποινίτης, εξορισμένος και φυλακισμένος πολλάκις, με αντιστασιακό παρελθόν. Αφήνεται με τη δοθείσα γενική αμνηστία. Η ποίηση για τον Αναγνωστάκη έχει αρχίσει ήδη σε νεαρή ηλίκία με τον Ξενόπουλο να τον ενθαρρύνει και τα πρώτα του ποίηματα να φέρνουν ένα νέο αέρα στη νεοελληνική λογοτεχνία. Εξαρχής δηκτικός καταγγέλλων των κακώς κειμένων, ο Αναγνωστάκης κριθηκε συχνά για την πολιτική χροιά των ποιημάτων του και τον κεκυρήγμένο αγώνα που μετέφερε η ποίηση του. Ο ίδιος αργότερα θα τοποθετηθεί με σαφήνεια απέναντι στην ποίηση του. Δεν είμαι επαγγελματίας ποιητής, θα πει, δεν μπορεί κανείς να γράφει συνέχεια ποίηση. Μας θύμισε ότι είναι πολιτικός και ερωτικός συνάμα, ότι δεν μπορείς να απομονώσεις το ένα από το άλλο, ότι στην εποχή του είναι αδύνατο να γράψεις χωρίς πολιτική χροιά λόγω του ευρύτατου τεταμένου κλίματος, λόγω της γενικευμένης αγωνίας.
Μήπως δεν είναι έτσι κάθε εποχή; Πόσο μάλλον εκείνη η εποχή; Πόσα συσσωρευμένα τραύματα χαρακτήριζαν εκείνη την εποχή άλλωστε και πόσες ελπίδες; Ήταν οι κοινωνικές αναζυμώσεις που δημιούργησαν τους μεγάλους λογοτέχνες του προηγούμενου αιώνα. Τα βάσανα, οι εξορίες κι ο πόλεμος που διαφοροποίησαν ποιητές σαν τον Αναγνωστάκη από την αισιοδοξία της προηγούμενης λογοτεχνικής γενιάς. Απελευθερώθηκε ένα νόημα συμπυκνωμένο και αιχμηρό, ο στίχος έσπασε κι η λογοτεχνία μέσα από πολλούς διάυλους επιχείρησε να προσεγγίσει την αλήθεια ξεγυμνώνοντας τους καλλωπισμούς, ήταν η εποχή που απαιτούσε σκληρή αποδόμηση.
Η Νόρα, μεγάλωνει στην Πεύκη, απέναντι από σπίτι του Κατσιμπάλη, του μέντρορα της γενιά του '30. Η Νόρα παίζει απέναντι από το χώρο συνάντησης του "ομφαλού" της αττικής σκέψης. Από εκεί θα περάσουν λογοτέχνες και ποιητές που θα την καθορίσουν μεγαλώνοντας. Πρώτο κατευθυντήριο ερέθισμα κι αγαπημένη συνήθεια ο Σεφέρης. Αργότερα, θα διηγηθεί στο Σεφέρη ότι μεγάλωσε απέναντι από τον χώρο συνάντησης τους. Αγαπά το Σεφέρη γιατί είναι διδακτικός χωρίς υπεργενικεύσεις και εκλαϊκευσεις, όπως θα διηγηθεί αργότερα σε συνέντευξή της. Κάποιος ρομαντικός θα έλεγε, πως η κατανόηση κι επαφή της με τη λογοτεχνία ήταν καρμική. Η Νόρα θα σπουδάσει Νομικά στο Καποδιστριακό αλλά αντί για νομικός, θα γίνει μια από τις μεγαλύτερες κριτικούς της νεοελληνικής λογοτεχνίας με σημαντική κι αξιοπρόσεκτη φιλολογική κατάρτιση. Θα γράψει λίγα κι ακόμη λιγότερα κατά παραγγελία. Θα συνεργαστεί με τα περιοδικά "Ενδοχώρα", "Κριτική", "Νέα Πορεία", "Χρονικό". Η συμβολή της στην Νεοελληνική λογοτεχνία θα αναγνωριστεί και θα τιμηθεί με το Ειδικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της.
Ο Αναγνωστάκης θα της αφιερώσει το "Ήρθες όταν εγώ δεν σε περίμενα" . Για τη Νόρα αυτό το ποίημα ήταν παράδοση ζωής. Κατά το γάμο τους, έγινε ο σημαντικότερος και στενότερος συνεργάτης του ποιητή. Επεδίωξε να φανεί η πολύπτυχη λογοτεχνική προσωπικότητα του Αναγνωστάκη, να μην εντυπωθεί στον κοινού νου ως καθαρά πολιτικός ποιητής, γιατί δεν υπήρξε μόνο αυτο. Και η Νόρα και ο Μανόλης είχαν βαθειά πολτική συνείδηση, ο ένας την εφάρμοζε με την δράση του κι ο άλλος περισσότερο με τον τρόπο ζωής τους, όπως παραδέχτηκε αργότερα ο γιός τους.
Κι οι δυο τους συγχνωτίστηκαν με τα μεγαλύτερα πνεύματα της εποχής, Σεφέρη, Χειμωνά, Σαχτούρη, Βακαλό, Λούλα Αναγνωστάκη. Έζησαν μαζί μέχρι το θάνατο του Αναγνωστάκη το 2005, έκτοτε η Νόρα δεν ήθελε να βγαίνει πολύ από το σπίτι. Ο πολυμεταφρασμένος και πολυμελοποιημένος, από τους μεγαλύτερους συνθέτες, Αναγνωστάκης δεν ήταν πια στη ζωή αλλά είχε γράψει για τη Νόρα κάτι πανέμορφο :
Ήρθες όταν εγώ δεν σε περίμενα. Μη με γελάσεις
Αυτά δεν είναι τα κατώφλια που έχω σκύψει
Αυτές οι κρύπτες που ριγούν τα τρωκτικά
Δεν έχουν τίποτε απ’ τ’ άρωμα της λάσπης
Ούτε απ’ το χάδι των νεκρών στα όνειρα μας
Γιατί έχει μείνει κάτι – αν έχει μείνει –
Πέρα από θάνατο, φθορά, λόγια και πράξη.
Άφθαρτο μες στην τέφρα αυτή που καίω
Σαν κάθε νύχτα την ανάμνηση θανάτων
Πικρών και ανεξήγητων θανάτων
Γράφοντας ποιήματα χωρίς ήχους και λέξεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου