Από τις ρίζες της ανθρώπινης ύπαρξης, από την αρχή κάθε είδους πολιτισμού, από τότε που ο άνθρωπος πρώτη φορά έβαλε κάτω την πέτρα και τα δέρματα των ζώων για να γράψει ιστορίες, έγραφε για ένα συγκεκριμένο είδος ανθρώπων - ηρώων. Το άτομο με το εξαιρετικό, προσωπικό και διαφορετικό φρόνημα. Αυτός είναι ο λογοτεχνικός ήρωας, στην πηγή του ανθρώπινου πνεύματος.
Τα πρώτα γραπτά λογοτεχνικά μνημεία αφορούν άτομα (ήρωες), που άφησαν κατά μέρος την ηθική και τις περιοριστικές τάσεις της κοινωνίας τους και επιδόθηκαν στην αναζήτηση. Ανοιχτοί, δηλαδή, στο ενδεχόμενο της διαφορετικής πραγματικότητας, διεκδίκησαν αυτό που οι ίδιοι επιθυμούσαν και που η υπόλοιπη κοινωνία θεωρούσε ουτοπικό.
Ο Οδυσσέας: θαλασσοπόρος , κοσμοπολίτης. Τί άλλο είναι η περιπλάνηση του παρά μια άσβεστη επιθυμία για γνώση, για γνωριμία του διαφορετικού. Αλλά και άλλοι ομηρικοί ήρωες, ακολουθούν πορεία έξω από την κοινωνία τους. Διακρίνονται, αποτυγχάνουν, νικούν , πεθαίνουν και , πάντως, προωθούν την εξέλιξη του μύθου, προωθούν τη σκέψη, την ανθρώπινη ζωή.
Παρόμοια και ο Αινείας του Βιργίλιου. Για να κάνει την εξαιρετική πράξη, για την οποία προορίζεται (ίδρυση Ρώμης) , πρέπει να αφήσει την τακτοποιημένη ζωή που έχει φτιάξει στην Καρχηδόνα. Να απαρνηθεί τη Διδώ του και να ριχτεί στα κύματα, να αφήσει την ησυχία και την πολυτέλεια του παλατιού για έναν σκοπό ανώτερο. Πράξη ξεκάθαρα κόντρα στη κατεστημένη αντίληψη περί "καλής ζωής".
Ακόμη, οι ήρωες των τραγωδιών. Τρανταχτά παραδείγματα αντίδρασης στους καθιερωμένους νόμους και στα στερεότυπα της κοινωνίας και των θεών της. Συγκρούονται, γιατί η δική τους ηθική τους θέτει εκτός κοινωνίας. Είναι ήρωες που μένουν μόνοι (και ίσως πεθαίνουν), γιατί αυτό που πιστεύουν δεν συμβαδίζει με αυτό που πιστεύει η εξουσία ή οι συμπολίτες τους. Ο Προμηθέας και η Αντιγόνη, αλλά και ο Οιδίποδας είναι αντιμέτωποι με ένα χρέος και με μια μοίρα που επιχειρεί να τους εξουσιάσει. Μα βλέπουν, αναλύουν, κρίνουν και συγκρούονται. Επιλέγουν τη στάση τους, ακόμα κι αν αυτή δημιουργεί ένα ρήγμα με το περιβάλλον τους. Μια ανάγκη τους σπρώχνει.
Ο πλατωνικός Σωκράτης παρομοιάζεται με μια μύγα που ενοχλεί το κοιμισμένο άλογο της αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία τον καταδικάζει, τελικά, σε θάνατο με την κατηγορία ότι εισάγει καινά δαιμόνια!
Αμέτρητοι άλλοι ήρωες. Από τον βασιλιά Γιλγαμές που γίνεται φίλος με τον ημιάγριο Ενκιντού, μέχρι ήρωες της νεότερης λογοτεχνίας, όπως ο Γκιούλιβερ. Αλλά και ήρωες αρνητικά χρωματισμένοι ξεχωρίζουν , γιατί ακριβώς αρνήθηκαν να συμβιβαστούν με ό,τι θεωρείτο κατεστημένο. Απλώς διοχέτευσαν την άρνηση τους σε λάθος στόχους ( π.χ. Ντόριαν Γκρευ, με την ατέρμονη ματαιοδοξία του ή ο Αχαάβ με τον ολέθριο σκοπό του).
Τον Δον Κιχώτη όλοι στη Μάντσα τον θεωρούν τρελό. Όλοι τον περιγελούν. Ο μεσήλικας που ζώστηκε τα απαρχαιωμένα άρματά του είναι εκ πρώτης μια αξιοθρήνητη φιγούρα. Πόσο, όμως, η ματιά μας αλλάζει στη διάρκεια αυτού του μοναδικού road trip, που κινητήριος δύναμη του είναι η επιθυμία του ήρωα να κάνει λίγο καλύτερο τον κόσμο.
Ακόμα και ήρωες πλασμένοι από συγγραφείς συντηρητικούς και αντιδραστικούς, όπως ο σπουδαίος Ντοστογιέφσκι, ( που είναι επισφαλές να τον υποτιμάς, έστω κι αν δεν τον εκτιμάς, όπως λέει ο Harold Bloom) έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό τους αυτό το σπάσιμο των δεσμών με την κοινωνία των φιλήσυχων και νοικοκυρεμένων γύρω τους. Ο Ρασκόλνικωφ οδηγείται στο έγκλημα και στιγματίζεται και μετανοεί με έναν θρησκευτικό τρόπο, αλλά η ουσία είναι πως ο στόχος του, η γριά τοκογλύφος, είναι η προσωποποίηση του παράσιτου. Ο πρίγκιπας Μίσκιν, o Ηλίθιος, φτάνει σε σημείο να μην μπορεί να επικοινωνήσει με τους άλλους. Η τρέλα του, τον διαφοροποιεί και τον κάνει να δρα παράδοξα ή και εξωφρενικά στα μάτια τους. Οι Δαιμονισμένοι του Ντοστογιέφσκι, αν και ενσαρκώνουν όσα ο μεγάλος Ρώσος απέρριπτε (τουλάχιστον μετά την φυλάκιση του στη Σιβηρία και την εικονική εκτέλεση του), είναι η κινητήριος δύναμη της ιστορίας του.
Ο τακτοποιημένος νοικοκύρης, ο εσωστρεφής άθρωπος ποτέ δεν ήταν η κινητήριος δύναμη του πολιτισμού και της προόδου . Της προόδου, που απελευθερώνει και σπάει τα δεσμά των προκαταλήψεων, των στερεοτύπων και της άγνοιας. Άνθρωποι "ήσυχοι" δεν μας πήγαν πουθενά. Πώς να μας πάνε; Από το νοικοκυριό τους; Ο Παλαμάς θέλει τον χτίστη ταυτόχρονα και γκρεμιστή και μάλιστα του αποδίδει τις εξής, κατά σειρά ιδιότητες:
Καὶ θέλει καὶ τὸ γκρέμισμα νοῦ καὶ καρδιὰ καὶ χέρι
Μόνο όταν αφήσει κανείς τη βολή του μπορεί να πράξει ό,τι οφείλει. Στη θαλπωρή δεν γεννιέται τίποτα. Θέλει κρύο και αέρα. Θέλει ανάγκη η πρόοδος.
Pablo Picasso (1881-1973), Δον Κιχώτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου